سەلەفیزم لە رووژڵات کوردسان و خەتەرەیلی ئڕا سەر کوومەڵگەی یارسان

یارسان مدیا
‏23‏.11‏.2020

خوەندنەوەێگ ئڕا دیاردەی سەلەفیزم لە رووژڵات کوردسان

ن.حشمەت خوسرەوی

بەش ١

پێش وەتن

مودەتێگ وەر لە ئیسە مەلاێگ سەلەفی وە ناو ((حەمید فەرەجی)) لە رێ یەکیک لە مزگفتەیل ئەهل تەسەنوون لە سەرپێل زەهاو وە شێوەێگ شەفاف حەقیقەت هویر سەلەفیزم لە رابتە وەل کەسەیل قەێر مسەڵمان خسووسەن کوومەڵگەی یارسان، بەێان کەێت.قسەگەیل ئی مەلا لە شەبەکەیەیل ئشتماییوە وڵاوبیەسوە و قسە و باس فرە وەل خوەیا هاوردیەس. مەلا حەمید فەرەجی هوویشێد:

” تەنیا کەلیمەی ئیسلامە کۆمان ئەکاتەوە. شەیتانپەرەست برای من و تۆ نییە، ها قەڵخانی! نەیەژن ئەوانە برامانن”.

ئەیەر بتوایم وە شکل سادە ئی گوفتار مەلا حەمیدە ئانالیز بکەیمن ئەوا مەیزوور ناوبریای ئەوەسە ک خاڵ هاوبەش بەین تەمام مسەڵمانەگان ئڕا لە دوەر یەکتر جەمەوبین، ئسلامە. یانێ ئەو کەسەیلە جوور یارسانەکان ک خوەیان وە ئسلام نیەزانن، نیەوت گەردیانا هەڵس و بنیش بکریەت و ئەوان لە ئیمە نیەن. لە ئسلاما وەی کەسەیلە هوویشن کافر و لە رێ دەرچی، مفسد و…

لە لاێگ تروە، لە ئسلاما خسووسەن لە ناو سەلەفیەیل جەهادی و قەیر جەهادی کەلیمەی برا یا ” ئخوان موسلمین” فرە مانادارە و کەسەیل قەێر مسەڵمان جوور یارسانەگان نەک براێ ئی کەسەیلە نیەن، بەڵکەم ئەیەر دەسیان بچووت باێەس جوور داعش( سەلەفی جەهادی) سەریان وە شمشێر لە تەنیان بکریەتوە و دویەت و ژنەکانیچیان لە وێنەی ئیزەدییەکان بکریەن وە بەردەی سکسی و کەنیز ماڵ ئەمیرەیل سەلەفی. ئی مەلا لە جێ واژەی یاری یا یارسان لە کەلیمەی ” قەڵخانی” کەڵک وەرگرتیەس. وە باوەڕ من ئیەیچە نیشانەی دوو چشتە. یەکم، دیارە ئی مەلا هەمراێ ها لە ژێر کارگەری ئەو سەلەفیەیلە ک وەخت خوەی لە ئرودووگای ئەلتاش روومادییە بینەس و دووێم ، ئی مەلا وە ئاماژەکردن وە واژەی ” قەڵخانی” جوور بەشێگ لە جوقرافیای گوران گەورە مەیزوور خاس خوەی دیرێت ک باسکردنی لەی بابەتە جێ نەێرێت. ئەمانێگ ئنسان هوشیار توێنێد حەقیقەتێگ لە ناو ئی قسەیەیل ناوبریاگە پەێا بکەێت ئەویچ ئەوەسە ک لە بنەڕەتا بەێداخ هەڵگرەیل هویر سەلەفیزم وە جەهادی و قەێر جەهادییوە نیەتوێنن بوون وە براێ فەرد یارسانی ک هەتمەن لە درێژەی ئی بابەتە وە پشت بەسان وە سەنەت جێ ئتوار ئاماژە وەی مەسەڵە کەیمن.

لە وەخت وڵاوبینەوەی قسەیەیل ئی مەلای سەلەفییە، بازە کەسێگ ئی کارە وە پیلان جموری ئسلامی زانن و بڕێگ تریش ئی کارە جوور ناکووکی لە بەین کوومەلگەی یارسان و جامەی ئەهل تەسەنوون لە ناوچەی سەرپێل زەهاو ئانالیز کەن. کەسانێکیچ باس لەوە کەن ک ئتماڵەن جەمائەت داعش لە پشت قسەیەیل ئی مەلا بوون. ئەمانێگ من قسەگەیل ئی مەلای سەلەفییە وە شکلێگ تر دوینم و ئیمە باێەس وە شکڵ بنەڕەتی  و وە خوەندنەوەی زانستی قسەیەیل ئی مەلا ئانالیز بکەیمن. ئایەم باێەد بزانێت ک ریتوریک قسەکردن، شێواز، هێما ، جویلەی دەس و بەدەن ئی مەلا گوزارشت لە چ جوورێگ لە ئسلام سیاسی کەێت؟ ئیمە هەر لەیوا باێەس بزانیمن ک بنەچەک ئی جوورە لە قسەکردن و هێرش ئڕا سەر پێکهاتەیەیل قەیر مسەڵمان خسووسەن کوومەڵگەی یارسان لە چەوە سەرچەمە گرتیەس؟ هوویر ئسلامیزم کەێ و چ جووری هاتیەسە ناو کوردسان؟ دیاردەی سەلەفیزم چەس و ئی جەریان ئسلامییە خاون چ بەرنامە و نیشانەگەیلە؟ وەرین یا تاریخ سەلەفیزم لە رووژڵات کوردسان هەڵەوگەردیەت ئڕا چ دەور و زەمانێگ؟ سەلەفیزم چ تەوفیرێگ گەرد وەهابیەت و ئخوان موسلمین دێرێت و فەرق بەین سەلەفیزم وەل سەلەفیزم جەهادی لە وێنەی داعش چەس؟ ئڕا چە لە نوورگەی سەلەفیزم جەهادییوە باێەس کەسەیل قەیر مسەڵمان یان پێکهاتەیل قەێر ئبراهمی جوور یارسانەکان و ئیزەدییەکان قەتڵ و ئام یا ژینوساید بکریەن؟ وە گشتی ئخوان موسلمین یا ئسلام سیاسی چ جووری وارد کوومەڵگەی کوردسان بیەس؟

ئرا ئانالیز و جوواودان وەی پرسیارەیلە، باێەس هەڵەوگەردیەیم ئڕا لای سەرهەڵدان ئسلام لە کوردسان و پەێابین دیاردەێگ وە ناو سەلەفیزم لە کوردسان خسووسەن لە بەش رووژڵات. هەر وەی خاترە، نوویسەر ئی بابەتە تەڵاش کەێت ک لە رێ نوویسان زەنجیرە مەقاڵە یا وتارێگوە وە لاێگ جوواو پرسیارەیل جێ باس بێەتوە و لە لاێگ تروە کوومەڵگەی یارسان لە رابتە وەل خەتەراتەیل ئسلام سیاسی خسووسەن سەلەفیزم جەهادی ئاگادار بکەیتوە.

ئسلامیزم لە کوردسان

جێ وەتنە ک بەش زوورم کوردەیل لە زەمان فتوحات ئسلامی و لە قەڕن هەفتم میلادی باوەش خوەیان ئڕا ئسلام کردنوە و لەو وەختوە تا ئیسە ئەو کوردەیلە ک باوەڕ وە ئسلام هاوردنەس جوور مسەڵمان سڵامەت و پاک حەساو ئڕایان کریەت. هەر لەو دەور و زەمانوە کوردەکانیچ پەێوەس بین وە جەهاد و موبارزەی ئسلامی. ئرا نموونە فرە کەس لە ناو کوردەکانا بین وە رەهبەر جەهادیی ک وە ناودەنگ ترینیان کەسێگ لە وێنەی (( سەلاحەدین ئەیووبییە)) ک لە قەڕن دوانزە سەر دەر هاورد. ناوبریاگ ئەو قەرە پابەند وە باوەڕەیل ئسلامی بی ک توێنست ئوورشەلیم ک لاێ مسەڵمانەگان وە ((قوودس)) ناسیاس لە ژێر دەس خاچپەرەستەگان دەربارێت. لە بانێکتروە، هامێتەبین بین کورد و کوردسان وەل ئسلام سیاسیا هەڵەوگەردیەت ئڕا لاێ شەخسیەتێگ ئەرەو و  باوەڕمەند وە ئسلام وە ناو ((شێخ مامەد مامووت سەواف)). ناوبریای ساڵ ١٩٤٦ لە شوون چەن ساڵ خوەندن رشتەی ئسلامی لە دانشگاێ ئەزهەر لە قاهرە پاێتەخت مسر، هاتووە دویاوە ئڕا ئەراق. ئەو لەو دەورانە ک لە مسر سەرگەرم خوەندن دەرسەیل ئسلامی بوویی، گەرد ئەندیشە و ئیدۆلۆژی ئسلام سیاسی ک لە ژێر کارگەری هویر ئخوان موسلمین جوور نەزمێگ سیاسی ئەڕا ئایندەی جامەی ئسلامی ئامادەکریایوی، ئاشنا بووت. جێ وەتنە ک ناوبریای لە وەخت دەرس خوەندن لە مسر گەرد دامەزرێنەر ئخوان موسلمین یانێ(( حەسەن بەنا)) ئاشنا بووت. درووس لەو وەختە حەسەن بەنا، قەنائەت وە سەواف کەیت ک شاخەێگ یا کومیتەێگ ئڕا ئخوان لە ئەراق دابنەێت. سەواف هاووەخت گەرد هاتنێ ئڕا بەغدا، جوور ئوستاد دانشگا لە بەش یا فاکتەلی شەریعە لە بەغدا دەس کەێت وە دەرسدان. جی باسە ک ئەو توێنست لە رێ دەرسدانوە قوورب و قیمەت کارەیل ئەکادیمی زاڵ بکەیت وەسەر نەزم ترادیشناڵ یا سوونەتی شەریعە. یەکیک وە هەدەفەیل ناوبریای لەی کارە ئەڕا ئەوە بی تا لەو رێوە بتوێنێد نەسیحەتەیل و ئیدۆلۆژی ئسلامی لە بەین خوەندکارەیل دانشگا وڵاو بکەێتووە. وەیجوورە ساڵ ١٩٤٦ ، ئەڕا جار یەکم هویر جمشت ئخوان موسلمین تێکەڵ وە ژینگەی خوەندکارەیل فاکتەلی شەریعە و سانەی سیاسی ئەراق کردیا. جێ وەتنە ک ئخوان موسلمین لە ئەراق کەڕەت ئەوەڵ خوەیان جوور شووراێگ ئسلامی ئەڕا کاروبار خەێر،نواگرتن لە کارەیل خەراوو و جێوەجێ کردن فەرمان کار واجب سەرهەڵدا.ئەو وەختە، جمشتەگە لە ژێر فەرمان و رەهبەری خود سەواف کارەیل خوەی جێوەجێ کردیا. هەڵبەت ئی کارە جوورێگ لە نەزم و متوود کار ئخوان موسلمین بی هەر لە زەمان دامەزراندنیوە وە ساڵ ١٩٢٨ میلادی وەیلاوە. لە شوون چەن ساڵ کار و خەبات، سەواف سەرنج فرە کەس ترەگ ئەڕا لای بەرنامەگەیل ئخوان راکیشا و ئەوە بی ک وەل یەکیک لە سیما دیارەگان ئخوان وە ناو ((شێخ ئەمجەد زەهاوی)) توێنستن ساڵ ١٩٤٨ کوومەڵەی ئخوان موسلمین لە ئەراق دابمەزرنن. ئی کوومەڵە توێنست مەجەلەێگ لە ژێر ناو((برایەتی ئیسلام)) دەر بکەێت. ئەمانێگ گوڤارەگە لە شوون دەرکردن چەن ژمارە وە لایەن حوکمەت پادشاییوە لە ئەراق داخریا و فرەیچ وەپێ نەچی ک کوومەڵەی ئخوانیچ لە ئەراق وە تەمامی قەێەخە کریا. دی لەو تاریخە وەو لاوە ئخوان لە ئەراق موبارزەی ژێرزەمینی یا مەخفی خوەی دەس وەپێکرد. جێ ئاماژەس ک کاروبارەیل ئخوان وە شکڵ مەخفی لە تەمام دەوران یا حەێات حزب بەئس ئەراقیچ ئدامە داشت تا زەمان ڕمیان ڕەژیم بەئس ئەراق وە لایەن ئمریکاوە لە ساڵ ٢٠٠٣. لە بانێکتروە، هاوزەمان وەل ڕمیان رەژیم بەئس، ئخوان موسلمین جوور کاراکتەرێگ سیاسی و شوون دانەر هاتە ناو مەێان سیاسی ئەراق و لە حاڵ حازر، پارت ئسلامی ئەراق، جوور گەپترین حزب سیاسی سوونی مەزەو ئەراق حەساو کریەت.

کارگەری ئخوان موسلمین لە سەر کوردسان

جێ وە هویرەوخستنە ک جمشت سیاسی کوردسان لە ئەوڵەیل قەڕن بیستم زوورم وە لایەن شەخسیەتەیل ئاینیوە رەهبەری کریاس و هویر ئخوان یا ئیدۆلۆژی ئسلامی کەمتر کارگەری لە سەر جمشت کوردەیل داشتیەس. ئەڕا وینە کەسانێگ لە وێنەی : شێخ سەئید پیران، قازی مامەد، شێخ مامووت بەرزنجی، شێخ سەلام و شێخ ئامەد بارزانی و تەنانەت مەلا مسەفاێ بارزانی فرە وە کەمی ئەڕا دین ئسلام موبارزە کردنەس و فووکوسیان فرەتر لە سەر مەسەڵەی نەتەوایەتی بیەس تا مەسەڵەی دین . وە پاێ سەنەتەیل تاریخی، هوویچ کام لەو رەهبەرەیل کاریزماتیکە ئامادە نەوین ک ئدامە وە رێ و رێباز کەسێک لە وێنەی ((سەلاحەدین ئەیووبی)) یەکیک وە رهبەرەیل جەهادیی ئسلام بیەن. وە ماناێگ تر، ئەو رەهبەرەیلە هوویچ وەخت نەکەفتنە ناو قاڵب ئسلام سیاسی هەر چەن ئەوان وە خوەیان وە پەیڕەو ئسلام زانستن و ئی دینە رەد نەکردنوە، وەلێ ئەولوویەت تێکوشان ئەو وەخت ئەوان فرەتر لە چوارچوو مەسەڵەی نەتەوەیی یا کوردایەتی بیەس. وە مانایگ رووشنتر، ئەوان شووناس نەتەوەیی قوروانی ئسلام نەکردن و یا نەهاتن جوور سەلاحەدین ئەیووبی ئسلام لە نواێ هویەت نەتەوایەتی یا کوردایەتیوە دابنەن.ئی تاێبەتمەندیچە ئەو رەهبەرەیلە گەرد سەلاحەدین ئەیووبی جیا کەێتووە وەختێگ تیەمە سەر مەسەڵەی موبارزە ئەڕا رزگاری کورد. پەس ڕاسە ک ئەیووبی لە بنەچەک کورد بیەس وەلێ موبارزەگەی هوویچ سازگارییگ گەرد موبارزەی کورد ئەڕا ڕەسین وە سەروەخۆییی یا خودمودیریەتی نەێریت. هویر کوردایەتی لاێ ئەو رەهبەرەیلە لە وەخت ڕمیان ئمپراتووری ئوسمانی لە شوون جەنگ یەکم جەهانی و هژموونی خوازیی بریتانیا لە ناوچەگە بەرجەستە بیووە. خاڵێگ پەێوەس وەل کەیس کورد لە قەڕن بیستم جێ تەفرەنجە ئەویچ ئەوەسە ک موبارزەی کورد لەو دەورانە فرەتر تەقالاێگ بیەس ئڕا حەق تەئین سەرنووشت و هەر لەیوا خواستەکانیان بێشتر لە چوارچوو مافەیل فەرهەنگی، سیاسی، زوانەوانی و ئتنیکی خولاسە بوویوە. یانێ ئەوان وەخاتر کوردبین ئنکار کریانەس نە وەخاتر مەزەو. هەڵبەت ئیەیچە هەڵەوگەردیەت ئڕا لاێ ئەو حەقیقەتە ک زوورم کوردەکان سەر وە مەزەو سوونی بینەس و هەر وەی خاترە موبارزەی کوردەیل ئەهل تەسەنوون لەوەر مەسەلەی مەزەو ئنکار نەکریاس و لەراسییا وە خاتر باوەت ئتنیکی دگان وە مافەیل کوردا نەنریاس. جێ باسە ئی پرووسە تا نوویسان ئی خەتەیلە وە شکڵێگ تر ئدامە دێریت. راسە ک کورد لە باشوور و رووژاوی کوردسان وە بەشێگ لە مافەیل خوەیان رەسینەس ،وەلێ تا ئەلانیچ خەتەر لە ناوبردن دەسکەفتەیل کورد لەو دوو بەشە وە لایەن داگیرکەرەیل کوردسان و هاوپەیمانەکانیانوە وجوود دێرێت. چشتێگ تر ک لەی بەینە نیەوت لە هویرمان بچووت ئەوەسە ک درووسە موبارزەی کورد لە ١٠٠ ساڵ وەرین تا هێمان فرەتر ڕەنگ و بوو کوردایەتی داشتیەس تا مەزهەبی ئەمانێگ لە ناو کورددا ئیمە شاێەت سێ ئارگۆمێنتیم لە باوەت ئسلام سیاسی. ئارگۆمێنت یەکم ئەوەسە ک بڕێگ وە چەپەیل و ناسیونالیستەیل مودڕن کورد فرەتر پا لە بان بنەواگەیل لائیستەگەرایی دەنەگەز و ئەوان نیەخوزان ک ئسلام سیاسی سانەێ سیاسەت کوردی داگیر بکەێت. هەر وەی بۆنەوە، وە گشت جوورێگ تەقالا ئڕا پەراوێزخستن دیسکۆرس ئسلام سیاسی لە کوردسانا کەن. ئارگۆمێنتێگ تر وە لایەن ناسیونالیست یا پان-کوردیستوە سەرچەمە گرێت. ئەوان وە شکڵ کۆنسرڤاتیڤ گەرد ئسلام سیاسیا هەڵس و بنیش کەن و فرە وە زامەت ئامادەن ک ڕەخنە لە ئسلام سیاسی بگرن. ئیەیچە وە مدوو یا دەلیل ئەوەێگە ک گویا دەوڵەتەیل دەسەڵاتدار وە سەر کوردسان ئسلام جوور وەسیلەێگ وەکار هاوردنەس ئڕا فرێودان کوردەکان.ئارگۆمێنت سێهم پێکهاتەیل قەیر ئبراهیمی لەوێنەی یارسانەکان و ئیزەدییەکان لە خوەێ گرێت.ئەوان وجوود ئسلام سیاسی ئەلخسووس سەلەفیزم جەهادی وە گەورەترین خەتەر ئڕا سەر خوەیان زانن ک هەتمەن لە بەشەیل ئایندەی ئی زنجیرە وتارە وە تێر و تەسەلی ئاماژە وە خەتەراتەیل سەلەفیزم جەهادی ئڕا سەر کوومەڵگەی یارسان و ئیزەدییەکان کەیمن. ئاێەم توێنید بوویشید ک بەش زوورم حزبەیل ناسیونالیستی کورد توێنستنە جەریانەیل سەر وە خەت ئسلامی سیاسی ڕام یا دەستەمۆ بکەن ئەویچ لە وەرانوەر قەبوولکردن هژموونی ئسلام وە سەر بەرنامەگەیل سیاسیان یا دەستوور حوکمەت. ئڕا نموونە دەستوور هەرێم کوردسان لە ژێر کارگەری ئسلاما نوویسیاس. هەڵبەت نیەوت لە هویرمان بچووت ک لە دەیەی ١٩٤٠ میلادی وەیلاوە بەش فرەێگ وە رووشنویرەیل کورد گەرایشاتیان وەرەو لای فکر چەپڕەویوە کیشیاس. ئەوان فرە وە قوویلی کەفتووینە ژێر کارگەری ئیدۆلۆژی مارکسیزم، مائویەت، کوومونیزم و هەر وەی خاترە بێ وچان و سەرسەختانە لە وەرانوەر نفوز جەریانەیل ئسلامی هەڵویس لە خوەیان نیشان دان. لەو لایچووە ، ئسلامییەکان گەرد چەپەکانا دانەکوڵانەیان وەل یەکا لە قاولەمەێکا نەکوڵیا و ئەوان فرە وە ئاشکەرا دەرێخستن ک هوویچ تەوفیرێگ لە بەین سەگ سیە و چەرمگ ناوینن . مەیزووریچیان لەی قسە ئەوە بی ک لاێ ئەوان کوومنیستەگان و ناسیونالیستەگان یا حزبەیل نەتەوەیی یەکیکن و هەردکیان دژ وە باوەڕەیل ئسلامیین.

  سەردان رەهبەرەیل ئخوان موسلمین ئڕا کوردسان

جێ باسە ک ساڵ ١٩٥٤ میلادی ئڕا جار یەکم ((شێخ مامەد ماووت سەواف و شێخ ئەمجەد زەهاوی)) سەردان شار هەڵەبجە کردیان. ئی سەردانە جوور یەکمین تەڵاش جمشت ئخوان موسلمین ئەڕا واردکردن فکر ئخوان موسلمین لە ناو کوومەڵگەی کوردسان هەساو کریەت. جێ باسە ک رەهبەرەیل ناوبریای ئخوان لە ئەراق توێنستن لە مزگفت پادشا لە هەڵەبجە وەل چەنان نەفەر لە مامووسایەیل ئاینی و وەناودەنگ ناوچەگە جەمەوبن. ئەڕا وێنە کەسانێگ لە وێنەی : شێخ ئوسمان ئەولەزیز، مەلا ساڵەی گەورە و هەر لەیوا شێخ جەمیل موفتی و مەلا ئومەر ئەولەزیز ، گەرد رەهبەرەیل ئخوان لە هەڵەبجە گردەو بین. لە شوون مودەتیگ جارێگ تر گرووپێگ تر وە جەمائەت ئخوان لە بەغدا لە رێ کەرکووە سەردان هەڵەبجە کردن. هەیئەت ئخوان پێکهاتووین لە: سووبحی داودەیی و ئابدین ڕەشید. ئەوان توێنستن ئی دەفە گەرد مەلا ئوسمان ئەولەزیز ومەلا جەلالی کوڕ مەلا ساڵحی گەورە و ئومەر رێشاوی جەمەوبن. جێ وەتنە ک ئەو دوو دیدارە جوور سەرەتاێگ ئەڕا هاتن ئسلامی سیاسی ئڕا ناو کوردسان هەساو کریەت.وەیجوورە هەر کام لە مەلا ئوسمان، مەلا ئەلی، مەلا سدیق براێ، مەلا ئومەر رێشاوی، مەلا ئەولەزیز پارەزان و مەلا مامەد بەهادین بین وە رەهبەرەیل وەناودەنگ ئخوان موسلمین لە کوردسانا.

ئدامە دێرێت…

 

[wpforms id=”4110″ title=”true”]