Yarsanmedia Yarsan Democratic Organization Official Website
یارسان مدیا
05.04.2021
نوویسیار:حشمه‌ت خوسره‌وی
وه‌ڵینه(پێشوه‌تن)
ئی بابه‌ته خوازێت وه یانكه‌ی ده‌همین ساڵڕووژ دامه‌رزاندن سازمان دموكراتیك یارسان(سدی)، شه‌وق بخه‌یته سه‌ر شوون و لوون و كاركرده‌یل ئه‌حزاب سیاسی جه دۆنیایی مودڕن و هه‌میچ نه‌خش و كارگه‌ری سدی جوور حزبێگ سیاسی جه سه‌ر جه‌مگه‌ی یارسان. هه‌رله‌یوا باس له زه‌روره‌ت سدی په‌ی جه‌مگه‌ی یارسان مه‌كریه‌ت و لایه‌نه‌یل قه‌وی و زه‌یف سدی وه دیدێگ ڕخنه‌گرانه‌وه و ئوبژكتیڤانه‌وه هه‌لاجی مه‌كریه‌ت. پادانه‌گه‌ز له سه‌ر حزب سیاسی په‌یوه‌س وه جه‌مگه‌ی یارسان له‌و حه‌قیقه‌توه سه‌رچه‌مه گرێت ك جه هه‌ل و مه‌رج ئیسه، ئحزاب سیاسی جوور یه‌كیك جه نیازمه‌ندیه‌یل به‌شه‌ریه‌ت جه ده‌وره‌ی مودڕن تماشا مه‌كریه‌ت و هه‌رئانه‌ن فره به بایه‌خۆ باسشا كه‌رده‌ن. په‌ی نموونه‌ی، جه وینگای زانست سیاسیوه، حزب یه‌كیك جە موهمترین نه‌هاده‌یل شوونداره ك نه ته‌نیا له سه‌ر پرووسه‌ی بڕیاره‌یل سیاسی و حوكمڕانی كارگه‌ری دێرێت ،به‌ڵكه‌م جوور حه‌ڵقه‌ی په‌یوه‌ندی جه به‌ین مه‌ردم و حاكمیه‌ت سیاسی كردار له خوه‌ی نیشان مه‌یه‌یت.هه‌ر وه‌ی بوونه‌وه، جه زوورم جه‌مگه‌یه‌یل و نزامه‌یل سیاسی جه دۆنیایی مودڕن پا له سه‌ر وجوود حزب سیاسی و پلورالیزم سیاسی ده‌نه‌گه‌ز و ته‌نانه‌ت ئحزاب سیاسی جوور ده‌روازه‌بان دموكراسی(The Gatekeepers Of Democracy) تاریف مه‌كه‌ن. وه‌ختێگ باس له حزب سیاسی جوور ده‌روازه‌بان دموكراسی یا پارێزه‌ر ده‌نگ هاووڵاتی مه‌كه‌یمن، بایه‌س له فكرمان نه‌چووت ك ئی تاریفه فره‌تر وه‌گه‌رد ڕووح دموكراسی ڕووژاواییا سازگاره نه‌ك ڕووژهه‌ڵات ناوه‌ڕاس. په‌ی نموونه‌ی تا ئی ده‌قه نه له ئێران و نه له هوویچ كام له به‌شه‌یل كوردسان حزبه‌یل سیاسی نه‌هادینه نه‌وینه‌س یا هوویچ كامیان جوور حزبه‌یل ڕووژاوایی نه‌وینه‌س وه ناوه‌ندێگ ئه‌ڕا به‌شداری سیاسی، وه سیاسی كردن جه‌مگه(جامعه پذیری سیاسی) یا په‌یوه‌ندیه‌یل سیاسی. وه مانایێگ ررووشنتر، جاروبار باس له نه‌هادینه كردن حزبه‌یل سیاسی جه باشوور كوردسان یا ڕووژاوایی كوردسان كریه‌ت، وه‌لێ ئایا سیستم سیاسی له‌ی دوو به‌شه چه‌نێگ جه پراكتیكا ته‌قالا په‌ی وه دامه‌زاروه‌كردن سیستم سیاسی خوه‌یان كردنه‌س؟ چویكه وه دامه‌زاروه‌كردن سیستم سیاسی ئحزاب سیاسی نیشانه‌ی
ئه‌وه‌سه ك دموكراسی جه وڵاتێگ ئه‌و قه‌ره پێشكه‌فتیه‌س ك سه‌رجه‌م سیستم سیاسی فڵانه وڵات نه‌هادینه بیه‌سووه. جێ ئاماژه‌س ك جه‌نگ جه‌هانی دوویێم وه‌یلاوه ،ڕووژاواییه‌گان كار په‌ی ئه‌وه كردنه‌س ك پرووسه‌ی دموكراسی پرووسه‌یێگ ته‌ندروس بووت و هه‌ر وه‌ی بوونه‌وه، زوورم سیستمه‌یل سیاسی جه ئی وڵاته‌یله وه ناو پرووسه‌ی نه‌هادینه‌كردندا گوزه‌ر كردنه‌س. له‌یره مه‌یزوور جه سیستم ئحزاب سیاسی ئه‌وه‌سه ك جه لایێگ ته‌مام حزبه سیاسییه‌كان وه‌گه‌رد یه‌كا به‌سێتووه و جه لاگه‌ی تروه ئحزاب سیاسی له ژێر چه‌تر سیستمێگ له‌یوا درێژه وه چالاكیه‌یل سیاسی خوه‌یان مه‌یه‌ن. جه ڕاسییا پایاربین سیستم سیاسی له ڕێ نه‌هادینه‌كردنوه بووت وه فاكتورێگ په‌ی پێشخستن به‌رنامه‌ی سیاسی حزبه‌كان. هه‌ڵبه‌ت ناوت له فكرمان بچووت ك فره‌حزبی یا وجوود ئحزاب سیاسی له رووی ژماره‌وه گێشت جارێگ نمه‌توانێت وه مانای سه‌قامگیریی سیاسی یا دموكراسی پایار بووت، خاسترین نموونه‌یچ ئێران جموری ئسڵامی و باشوور كوردسان و فره وڵات تره‌گ جه ڕووژهه‌ڵات ناوه‌ڕاسه. هه‌ر ئه‌و جووره له‌یه‌وه‌ر باسكردیمن، ئی بابه‌ته خوازێت باس له زه‌روره‌ت سدی جوور حزبێگ یارسانی بكه‌یت و ئه‌ساسه‌سه‌ن په‌ی چه وجوود حزب سیاسی په‌ی جه‌مگه‌ی یارسان ئه‌مرێگ حه‌یاتییه و ئی حزبه چ جووری مه‌توانێت بووت وه ده‌روازه‌بان خاسێگ جه ڕابته وه‌ل مافه‌یل ئنسانی مه‌ردم یارسان بێ ئه‌وه‌یگه(سدی) ئدئای ئه‌وه بكه‌یت ك نماینده‌ی ته‌مام مه‌ردم یارسان بووت. وه مانایێگ تر، سدی هه‌وه‌جه وه چ ئلمنته‌یلێگ له بوار كار سازمانی دێرێت په‌ی ئه‌وه‌یگه بتوانێت خاستر مه‌ردم یارسان له ڕێ وه‌ده‌سهاوردن مافه‌كانیانا به‌سیج بكه‌یت یا ئی حزب سیاسییه چ كه‌موكوڕیه‌یلێگ ج داخڵ خوه‌یوه دێرێت ؟هه‌ر وه‌ی بوونه‌وه، نوویسه‌ر ئی بابه‌ته ته‌قالا كه‌یت ك وه دیدیێگ ڕخنه‌گرانه‌وه به‌شه‌یل خوار هه‌لاجی بكه‌یت و هاووه‌خت په‌ی خاستر وه‌ڕێوه‌بردن كاره‌یل سیاسی په‌یوه‌س وه سدی، چه‌ن پێشنیارێگ پێشكه‌ش كریه‌ت.
حزب جه سه‌رده‌م مودڕن
جێ وه‌تنه ك دیارده‌یێگ وه‌ناو حزب سیاسی به‌رهه‌م سه‌رده‌م هاوچه‌رخه ك سیستم ئكنوومی سه‌رمایه‌داری و ئاڵ و گوڕ گه‌پ و جمشته‌یل ئشتمایی و سیاسی به‌شێگ جه موهمترین تایبه‌تمه‌ندیه‌یل ئحزاب مودڕنن. له ڕاسییا تاریخ یا پیشینه‌ی حزب سیاسی هه‌ڵه‌وگه‌ردیه‌ت په‌ی سه‌رده‌م هاوچه‌رخ یانێ ده‌ورانێگ ك گرووپه‌یل ئشتمایی ته‌قالا مه‌كه‌ن جه ڕێ حزب سیاسیوه به‌شداری جه قودره‌ت سیاسی و سه‌رچه‌مه‌یل سیاسی و ماددی جه‌مگه بكه‌ن. وه مانایێگ تر، حزب جه ولاته‌یل ڕووژاوایی و هاووه‌خت وه‌گه‌رد دامه‌زرانن ده‌وڵه‌ته‌یل نوو شكڵ مه‌گرێت. چشتێگ ك نمه‌وت جه فكر و زه‌ینمان پاكه‌و بووت ئه‌وه‌سه ك دیارده‌ی حزب سیاسی له ژێر كارگه‌ری دموكراسی ئرووپایی و ڕووژاواییا سه‌ر هه‌ڵده‌یت و ئه‌وان تیه‌ن وه دورس كردن چه‌ن حزبێگ سیاسی بوون وه خاون هویه‌ت مه‌یان سیاسی و حوكمه‌ت و جه ئه‌نجاما بوون وه به‌شێگ جه ساختار جه‌مگه. جێ باسه ك ئه‌حزابه‌یلێگ له‌یوا گه‌رد ئه‌وه‌ێگه به‌رنامه‌یه‌یل سیاسی و ڕه‌هبه‌ره‌كانیان گوڕیه‌ن، وه‌لێ ناو حزب و بنه‌ما فكرییه‌كانیان یا بنه‌وای ساختارییان جوور خوه‌ی مینێت. له هه‌ل و مه‌رجێگ له‌یوا ته‌نیا ئه‌و حزبه‌یله ك له بوار مادییوه ده‌وڵه‌مه‌نن ، توانن جه مه‌یان سیاسییا بمینیه‌نوه.
دیارده و فانكشن(كاركرد) حزب سیاسی جه كوردسان
كاراكتێر یا فانكشنه‌یل زوورم حزبه‌یل سیاسی جه كوردسان جوور روومان وه ناوده‌نگ نوویسه‌ر ڕووسی، داستاویسكی ((برایه‌یل كارامازۆڤThe Brothers Karamazov)) مینیه‌ت ك گێشتیان له یه باوكن و هه‌ڵگر خسڵه‌ت و ململانیه‌یل جورواجوور یه‌ی كوومه‌ڵگه‌ن ك باس جه قه‌یران و گرفته‌یل جیاوازیان مه‌كه‌ن. ئیه مانای ئه‌وه نیه ك حزبه سیاسییه‌كان خاون ئیدولوژی و فكره‌یل جورواجوور نه‌ون، به‌ڵام گرفت ئه‌وه‌سه ك حزب سیاسی ده‌س ئاخر بووت وه هه‌ڵگر خسڵه‌ته‌یل فه‌رهه‌نگی و ئشتمایی ناو روومانه‌گه‌ی داستاویسكی و گێشتیان ناچار بوون ك له ناو فلكه یا مه‌یانێكا وه ده‌ور خوه‌یانا خڕ بخوه‌ن. په‌ی نموونه جه كوردسان گه‌وره، ئیمه خاون میراتێگ سیاسیمن(Political Legacy) ك فره‌تر له سه‌ر ناو شه‌خسیه‌ته‌یل كاریزماتیك سیاسی و ئشتمایی یا ناوچه‌گه‌رایی به‌رجه‌سته بیه‌سوه تا له ئه‌نجام پرووسه‌ی دموكراتیزایسوون . په‌ی نموونه تێكوشان سیاسی كورد له باكوور و ڕووژاوایی كوردسان ناسیاس وه جمشت یا ئاخێز (ئاپویی)، جه به‌شێگ جه ڕووژهه‌ڵات كوردسان( موكریانی، ئه‌رده‌ڵانی، جنوبی و شه‌ماڵی))، جه باشوور(مه‌لایی و جه‌ڵالی، بادینی و سورانی، ناوچه‌ی زه‌رد و سه‌وز و…). له لایێگ تروه وه‌ختێگ وه‌رین یا تاریخ حزب مودڕن كوردی خوه‌نیمن ك (حزب دموكرات كوردسان ) جوور حزبێگ مودڕن وه مانای ئه‌و ده‌ور و زه‌مانه جه دویای جه‌نگ دوویێم جه‌هانی یا له ژێر گارگه‌ری دیفاكتو ئه‌و وه‌خته دامه‌زریه‌ت و له كه‌مترین وه‌ختا جمورییگ له ژێر ناو (جموری كوردسان) جه به‌شێگ سنوودار جه جوقرافیایی سیاسی ڕووژهه‌ڵات كوردسان سه‌ر هه‌ڵده‌یت. له ڕاسییا ته‌مه‌ن حزب سیاسی مودڕن جه كوردسان گه‌وره و حوكمڕانی سیاسی یا مودڵ سیاسی كورد هه‌مرای نه‌ڕه‌سیه‌سه یه‌ی قه‌ڕن ئه‌یه‌ر ئیمه حدك و جموری كوردسان وه ده‌ستپێك جه تاریخ حزب سیاسی جوور نه‌هادێگ سیاسی و ئشتمایی و جموری كوردسان جوور سیستم حوكمڕانی حه‌ساو بكه‌یمن. وه گشتی، جه وڵاته‌یل دموكراتیك و پێشكه‌فتێ، دموكراسی سالم و وه‌رچه‌وه قه‌رزدار حزوور ئحزاب سیاسی و نه‌هاده‌یل نونه‌رایه‌ته‌تی جوور پارێزه‌ر ئه‌رزشه‌یل دموكراتیكن، وه‌لێ جه رووژهه‌ڵات ناوه‌ڕاس و كوردسانیچ جوور به‌شێگ جه ڕووژهه‌ڵات، هه‌مراێ كاراكتره‌یل ناو روومانه‌گه‌ی داستاویكسین.
جه‌مگه‌ی یارسان و حزب سیاسی
وه‌ختێگ تیه‌مه سه‌ر باس حزب سیاسی جه جه‌مگه‌ی یارسان جوور به‌شێگ جه په‌یكه‌ر كوردسان گه‌وره،ئه‌ڕامان ده‌ركه‌فێت ك مه‌ردم یارسان په‌ی جار یه‌كم جه تاریخ موبارزاتی خوه‌یانا جه ده‌یه‌ی ١٩٨٠ی میلادی بوون وه خاون حزبێگ سیاسی و نزامی وه ناو (جنبش مقاومت جامعه اهل حه‌ق). وه‌لێ گرفت بنه‌ڕه‌تی ئه‌وه‌سه ك ئیمه سه‌نه‌ت یا دكومێنت جێ ئتوار و دڵنیاكه‌رێگ له سه‌ر ئی جه‌ریانه سیاسییه له وه‌رده‌سمان نیه. هه‌ر وه‌ی بوونه‌وه، ئیمه نمه‌زانیمن ك ده‌لیل دامه‌رزاندن یا نه‌مان ئی جه‌ریانه چه بیه‌س. ئه‌ڕا زانین ته‌مام فاكتوره‌یل پشت دامه‌رزاندن یه‌كمین ته‌جروه‌ی سیاسی یا جه‌ریان سیاسی مه‌خسووس یارسان هه‌وه‌جه وه كار مینه‌وانی هه‌س.
تا ئازاره‌كا یارسانی نه‌ژناسمێ نمه‌تاومێ پاسمانشا كه‌رمێ
جێ باسه ك له ئه‌وه‌ڵه‌یل ده‌یه‌ی ١٩٩٠ میلادی و هاووه‌خت وه‌گه‌رد هاتن به‌شێگ جه مه‌ردم یارسان په‌ی وڵاته‌یل ئرووپایی، جوورێگ جه خوه‌ناسین یا دواره خوه‌رێخستن سیاسی و فه‌رهه‌نگی له ژێر گارگه‌ری وڵاته‌یل دموكراتیك دورس بی. یارسانیه‌یل ده‌یشت وڵات جه ژێر ڕووشنایی جه‌مگه‌یه‌یل مه‌ده‌نی خسووسه‌ن جه وڵاته‌یل ئسكاندیناڤی جوور گام یه‌كم ده‌س دان وه دورس كردن ئه‌نجمه‌نه‌یل فه‌رهه‌نگی. له ئه‌نجام ڕاوێژ و گفتگوو فره‌ێگ، ده‌س ئاخر وه‌ی ئه‌نجامه ڕه‌سین ك ئه‌ڕا هاوردنه وه‌رباس خواسته‌یل سیاسی، ئكنوومی، ئشتمایی و فه‌رهه‌نگی جه‌مگه‌ی یارسان و په‌ی به‌سیج كردن ئراده‌ی مه‌ردم یارسان وه مه‌یزوور ڕه‌سین وه مافه‌یل ئنسانی خوه‌یان، هه‌وه‌جه وه دامزرانن سازمانێگ سیاسی هه‌س. ئه‌نجام ئی پرووسه بی وه بایس دامه‌رزاندن (جونبش دموكراتیك یارسان) جه مانگ مارس ٢٠٠٧ و هه‌رله‌یوا سازمان (یاریكورد) جه ساڵ ٢٠١٠. له شوون چه‌ن ساڵ چالاكی سیاسی، سازمانه‌یل جێ ئاماژه بڕیاردان ك وه‌خاتر قانجازه‌یل گشتی مه‌ردم یارسان ، توانایه‌یل سیاسی و مه‌ده‌نی خوه‌یان بخه‌نه سه‌ر یه‌ك و ماڵ یارسانی له پرش و بڵاوی نجات بیه‌ن. هه‌ر وه‌ی بوونه‌وه، ئی دوو سازمانه جه كونگره‌یێگ هاوبه‌ش ناسیای وه كونگره‌ی (یه‌كگرتن یارسان) خوه‌یان هه‌ڵوه‌شاننوه و له ئه‌نجاما سازمان دموكراتیك یارسان(سدی) دامه‌رزاندن ك تا ئێره‌نگه كاره‌یل سیاسی خوه‌ی دوویر له ماوایی سه‌ره‌كی خوه‌ی یانێ جه‌مگه‌ی داڵگ(یارسان) درێژه مه‌یه‌یت. سازمان دموكراتیك یارسان گه‌رد ئه‌وه‌یگه ته‌جروه‌ی سیاسی فره‌ێگ نه‌یرێت یا له‌وه‌ر شه‌رایه‌ت مه‌وجوود جه ئێران و ڕووژهه‌ڵات كوردسان نه‌توانستیه‌س شانس خوه‌ی جه بوار حوكمڕانی سیاسی یا به‌شداری جه حوكمه‌تێگ دموكراتیك تاقی بكه‌یتوه، وه‌لێ زوورم چالاكه‌یل سیاسی ئی سازمانه پا له بان ئه‌وه ده‌نه‌گه‌ز جه‌مگه‌ی یارسان ناوت جارێگ تر جوور ئنقه‌ڵاب ١٣٥٧ خوه‌ره‌تاویی پاسیڤ و تماشاچی روویداوه‌یل سیاسی جه دومای نه‌مان جموری ئسڵامی بووت. هه‌ر وه‌ی بوونه‌وه، تا ئی ده‌قه سدی ته‌نیا بازیگه‌ر سیاسی یا ئاڵترناتیڤ سیاسی به‌شێگ جه جه‌مگه‌ی یارسان حه‌ساو مه‌كریه‌ت.
بنه‌مای تئوریتیك و تاریف حزب سیاسی
فكرمه‌نده‌یل بوار زانست سیاسی خاون ویرورایه‌یل جورواجوورن جه سه‌ر حزب سیاسی. په‌ی نموونه جه سه‌ر بنه‌وای ئستدلاله‌یل زانستی و ده‌سكه‌فته‌یل ته‌جربی كه‌سێگ جه وێنه‌ی گتل(Gettel) له‌یوا تاریف حزب سیاسی مه‌كه‌یت: (( حزب سیاسی پێكهاتیه‌س جه گرووپێگ وه شاروه‌نده‌یل ك كه‌م تا كوت جوور یه‌ی واحد سیاسی خوه‌یان سازمانده‌هی كردنه‌س و ئه‌وان وه ئسفاده جه ده‌نگه‌یل خوه‌یان خوازن جڵه‌و ده‌سڵات یا حوكمڕانی بگرنه ده‌س خوه‌یان تا له‌یوا سیاسه‌ته‌یل گشتی خوه‌یان بخه‌نه بوار پراكتیكیىى)).كه‌سێگ جوور مه‌ك ئایور(Maciver) باس له‌وه مه‌كه‌یت ك حزب سیاسی یانێ: (( جوورێگ له جه‌مه‌وبین رێكخریاگ په‌ی پشتیوانی جه بڕێگ پرنسیپ یا سیاسه‌ته‌یلێگ ك توان جه ڕێ قانوونیوه كاروباره‌یل ده‌وڵه‌ت یا حوكمه‌ت بگرنه ده‌سوه)).لاێ كه‌سێگ وه‌ناوده‌نگ جوور جیوانی ساتوری(Giovanni Satori)، حزب سیاسی یانێ: (( گرووپێگ سیاسی ك وه شێوه‌ی فه‌رمی خه‌ریك كاروبار سیاسیین و مه‌وقه‌ی هه‌ڵوژاردن كاندیده‌یل خوه‌یان ئه‌ڕا وه‌ده‌سه‌و گرتن پوسته‌یل ده‌وڵه‌تی كلك نیشان مه‌كه‌ن)). له لایێگ تروه، فكرمه‌ند فه‌رانسه‌وی یانێ موریس دوورژه(Maurice Duverger)، مه‌وشێت: (( ئی سازمانه‌یله گرووپه‌یلێگ رێكووپێگ و ریشه‌دارن ك وه ئه‌وه ناسیانه‌س ك موبارزه په‌ی وه‌ده‌سه‌و گرتن ده‌سڵات بكه‌ن و هه‌ڵگر مه‌نافه‌یل و ئارمانجه‌یل نیروگه‌یل ئشتمایی جوراواجوورن و ئه‌وان له بنه‌ڕه‌تا وه‌سیله‌یگن په‌ی ڕه‌سانن ئه‌و گرووپه‌یله وه خواسته‌یل خوه‌یان)). وه گشتی، حزب سیاسی یانێ جه‌ومه‌بین گرووپێگ جه مه‌ردم ك خاون ویروڕایه‌یل هاوبه‌ش و ته‌شكیلاتێگ رێكوپێكن ك وه پشتیوانی مردم په‌ی وه‌ده‌سهاوردن قودره‌ت سیاسی له كاناله‌یل قانوونیوه موبارزه مه‌كه‌ن.
كاركرد و تایبه‌تمه‌ندیه‌یل ئحزاب سیاسی
كاركرده‌یل یا فانكشنه‌یل ئحزاب سیاسی بووت وه فاكتورێگ په‌ی سه‌قامگیری سیاسی و ئه‌منیه‌تی جه ناو هه‌ر نزامێگ سیاسی. یه‌كیك جه وه‌رچه‌مترین یا شووندانه‌رترین باس جه سه‌ر كاركرده‌یل حزب سیاسی مه‌سه‌ڵه‌ی نووڕین سیتماتێگ ساختاری-كاركردییه. ئی نووڕگه جه ده‌یه‌ی ١٩٦٠ میلادی هاته ناو زانست سیاسی و كه‌سانێگ جه وێنه‌ی كابریل ئالمووند، جیمز كلمن و بتگام پاول، به‌یداخ هه‌ڵگره‌یل ئی نووڕگه‌ن. وه پای ئی نووڕگه، حزبێگ سیاسی جوور فه‌ردێگ جه سیستم ئه‌سڵی نزام سیاسی و ئشتمایی هه‌ڵسووكه‌فت مه‌كه‌یت و نه‌خش یا ڕه‌وڵ قووتی یا جه‌به‌ی سیه(Black Box) نمایش مه‌كه‌یت.ئیه‌یچه مانای ئه‌وه‌سه ك مودڵێگ له‌یوا هه‌م مالوومات و خواسته‌یل ئنتقاڵی وارد سیستم حزب مه‌كه‌یت ك جه زانست سیاسی و سوسولوژی ناسیاس وه (Input) و هه‌میچ بڕیاره‌یل سیاسی، دیسكورس سیاسی، هه‌ڵویسته‌یل سیاسی و تاكتیكه‌یل خوه‌ی له جه‌به یا قوتیه سیه‌گه‌ی(حزب) به‌یته ده‌یشت و له‌یوا ثه‌مام ئه‌و زانیاره‌یله نه‌یته ئختیار جه‌مگه، ده‌وڵه‌ت و باقی نه‌هاده‌یل تره‌گ سیاسی، ئشتمایی، ئكنوومی و فه‌رهه‌نگی. ئی پرنیسپه ناسیاس وه (Output). ئیسه‌یچه له خواره‌وه ئاماژه وه بڕێگ جه موهمترین كاركرده‌یل ئحزاب سیاسی مه‌كه‌یمن:
١.ئحزاب سیاسی مه‌توانن جوور وه‌سیله‌یێگ په‌ی كاره‌یل سیاسی و هه‌میچ دورس كردن فشار له سه‌ر بنه‌وای مودڵ له خواروه وه‌ره‌و بان(Bottom-Up Model) كردار له خوه‌ی نیشان مه‌یه‌یت.
٢.ئحزاب سیاسی ته‌قالا مه‌كه‌ن په‌ی سازكردن جوورێگ جه ئتلاف سیاسی وه به‌شداری لایه‌نه‌یل ده‌سڵاتدار سیاسی ك مه‌نافه‌ی هاوبه‌ش وه‌گه‌رد یه‌كترا دێرن.مه‌یزوور له‌ی كاریچه ئه‌وه‌سه ك حوكمه‌ت پایدار بتوانێت درێژه وه حوكمڕانی خوه‌ی بیه‌یت.
٣.ئحزاب سیاسی مه‌توانن ڕه‌وڵ سه‌فه‌ربه‌ری یا به‌سیج كردن مه‌ردم داشتووین یا جه پرووژه‌یه‌یل هامێاری جه ئاست نه‌ته‌وه‌یی به‌شداری بكه‌ن.
٤.ئحزاب سیاسی جوور نه‌هاده‌یلێگ زه‌روری په‌ی پاراستن سه‌قامگیریی سیاسی تماشا كریه‌ن.هانتیگتن وه وه‌رگرتن ئلهام جه دوتوكویل ئاماژه وه‌و ئه‌وه مه‌كه‌یت ك سه‌راپای نزام سیاسی زه‌مانێگ توانێت ڕه‌وڵ راسكانی خوه‌ی جێوه‌جێ بكه‌یت ك تا ئاستێگ فره به‌رز نه‌هادینه كریاوی. ناوبریای پا له بان ئه‌و حه‌قیقه‌ته ده‌یته‌گه‌ز ك نیروه‌یل تازه‌نه‌فه‌س ئشتمایی ، ك له ئه‌نجام ده‌سكه‌فته‌یل مودڕن په‌یا بینه‌س، خوازیار به‌شداری سیاسی جه ئاست به‌رزن و په‌س ئیجووره دیاره ك سه‌قامگیریی جه‌مگه ها له گره‌و به‌شداری سیاسی گرووپه‌یل ئشتمایی وه شێوه‌یێگ وه‌روڵاو. هه‌ر وه‌ی بوونه‌وه ئحزاب سیاسی مه‌توانن جوور ئه‌كتوره‌یلێگ شوون دانه‌ر و هه‌رله‌یوا وه‌سیله‌گه‌یلێگ نه‌هادی په‌ی پراكتیزه كردن ئی به‌شداری سیاسیه ده‌س وه‌كار بوون.
٥. یه‌كیك تر جه فانكشنه‌یل ئحزاب سیاسی هه‌ڵویست و ڕه‌خنه‌ی سازنده جه حوكمه‌ت و ته‌قالا په‌ی نواگرتن جه زیاده‌ڕه‌ویه‌یل حوكمه‌ت زوورمه وه سه‌ر ئه‌رزشه‌یل ، به‌رژه‌وه‌ندی و قانجازه‌یل نه‌ته‌وایه‌تی وه پشتیوانی چه‌وودێری گشتی به‌رده‌وام.
٦.به‌رزه‌وكردن ئاست بڕیاره‌یل سیاسی و سیاسه‌تمه‌داره‌یل خاون پلان و به‌رنامه‌ی ئستراتیژیكی و هه‌رله‌یوا هاوردنه‌خوار ئاست هه‌ڵه‌یه‌یل سیاسی له ڕێ زیای كردن به‌شداری سیاسی و كه‌مه‌وكردن ناكووكیه‌یل سیاسی جه ئاست نوخبه‌یه‌یل و جه‌مگه وه‌گشتی.
زه‌روره‌ت دامه‌زراندن سازمان دموكراتیك یارسان(سدی) په‌ی جه‌مگه‌ی یارسان
هه‌ر ئه‌و جووره ك زانیمن تولید سیاسی چوار ده‌یه جه موبارزه‌ی سیاسی مه‌ردم یارسان بیه‌س وه بایس به‌رهه‌مهاوردن دیارده‌یێگ سیاسی وه ناو سازمان دموكراتیك یارسان. ئی سازمانه وه‌پێچه‌وانه‌ی سازمانه‌یل وه‌ر له خوه‌ی، فره‌تر كاره‌كانێ جه سه‌ر بنه‌وای ئورگانیزه‌یشن ، بڕیاردان وه شكڵ كولولكتیڤ( بڕیار ده‌سه‌جه‌می)، دموكراتیك و سیستماتیگ ئه‌نجام مه‌یه‌یت. ئه‌یه‌ر جونبش(جنبش مقاومت جامعه اهل) وه یه‌كمین سازمان سیاسی و نزامی یارسان جه گوزه‌شته‌یا بزانیمن، ئه‌و وه‌خت دوینیمن ك ئی جونبشه ته‌نیا خه‌ت له یه نه‌فه‌ر وه‌رگرتنه‌س و كه‌متر خاون تایبه‌تمه‌ندیه‌یل سازمانیی یا دموكراتیك بیه‌س. وه پای قسه‌ی كه‌سه‌یل شایه‌تحاڵ ئایه‌م توانیت بوویشێت ك قسه‌ی ئه‌وه‌ڵ و ئاخر لاێ براگه‌وره(Big Brother)بیه‌س. براگه‌وره‌یچ له ستاتویس ئشتمایی(سه‌ید) كه‌ڵك وه‌رگرێت و جونبشێگ كه‌یته قوروانی مه‌نافه‌ی شه‌خسی خوه‌ی و یه‌ی سه‌نه‌ت یا نوویسراوه‌ی دڵنیاكه‌ر له سه‌ر ئی جونبشه نایلیته‌جێ. ئیه‌یچه نیشانه‌ی ئه‌وه‌سه ك براگه‌وره ئه‌و قه‌ره ده‌سه‌پاچه بیه‌س و په‌ی هه‌رچێ زوویتر ڕه‌سین وه ئرووپا فریای ئه‌وه نه‌كه‌فتیه‌س ك ده‌سكه‌فتێگ یا سامانێگ سیاسی ئه‌ڕا نه‌سڵ شوون خوه‌ی بیلیته‌جێ.له هه‌ڵسگانن وه‌گه‌رد جونبش مقاومت، سازمان دمکراتیک یارسان نه‌ك وه لایه‌ن تاقه شه‌خسێك یا سه‌ییكوه ناچووته ڕێوه ،به‌ڵكه‌م توانستیه بەرنامەیێگ سیاسی و مودڕن لە سەر بنەمای مەیشوور حقووق بەشەر ئەڕا خوەی دابنه‌یت. له‌ی سازمانه بڕیار سه‌ره‌كی وه لایه‌ن شه‌ورایی مه‌ركه‌زی و ڕه‌هبه‌ریه‌ت هاوبه‌شوه ده‌ركریه‌ت. ته‌نانه‌ت له چه‌وو زوورم حزبه‌یل كوردییچ سدی له حاڵ حازر وه لایه‌ن نه‌سلێگ جوان و باسه‌وادوه وه‌ڕێوه چووت. وه‌پێچه‌وانه‌ی سازمانه‌یل تره‌گ، سدی له رووی بڕیاردان سیاسیوه هه‌م سه‌روه‌خۆه و هه‌میچ جمشتێگ بوومی یارسان-مه‌حوه‌ره. له بار حوكمڕانییوه، باوه‌ڕ وه نزامێگ دموكراتیك یا مه‌ردم سالار و سكولار یا لائیك دێرێت. گه‌رد ته‌مام ئی تایبه‌تمه‌ندییه‌یله، سدی گیرووده‌ی چه‌ندین گرفت سیاسی، ئكنوومی، ئشتمایی و سایكوله‌ژی هاتیه‌س ك له خواره‌وه چه‌ن به‌شێگ جه ئه‌و گرفته‌یله هه‌لاجی مه‌كه‌یمن.
سدی و ژینگه‌ی سایکولووژی
وەپاێ قسەێ کەسەێل کارناس،مه‌سه‌ڵه‌ی ژینگه‌ی سایكولووژی(Psychological Environment) كارگه‌ری وه‌رچه‌ووێگ له سه‌ر به‌شداری سیاسی شه‌خسه‌یل جه‌مگه له بوار سیاسییا دێرێت.وه مانایێگ ڕووشنتر،بەشداری سیاسی هەر تاکێک جه جه‌مگه هەڵەوگەردیەت لاێ هەوەجە یا ئتیاجیه‌یل ڕه‌وانی هەر فه‌ردێگ ک وە چ لەونێگ وەخت و تەنیایی خوەیان پڕەو مه‌كه‌ن. ئیە وەو ماناسە ک هەر فه‌ردێگ باێەس ژینگه‌ی ڕه‌وانی خوەێ وە جوورێگ لە جوورەکان دامەزرێنێت. هەر وەخت کەسێک لە پرووسەێ سیاسەتدا بەشداری مه‌كه‌یت ، ئەو کەسە نە تەنیا مه‌توانێت توانایه‌یل و کارامەیی خوەێ پێشبخەێت ،بەڵکەم لە رێ دامزرانن پێڵ پەێوەندی وەل کەسەێل ترەگ، خوەێ جه دەس تەنیاییچ رزگار مه‌كه‌یت. جه هه‌ر جه‌مگه‌یێگ تەمام کەسەکان ئەلاقە وە کار سیاسی نەێرن. بازە کەسێک فرە وە مەیل گەرمی یا شه‌ور و شه‌وقوه هامێتەێ کار و بار سیاسی مه‌بووت و کەسانێکیش پەێا بوون ک شاێەت هوویچ ئەڵاقەیێگ وە کار سیاسی نەیاشتووین. دەلیل ئی تەوفیرە هەڵەوگەردیەت ئەڕا لاێ نوڕیین ڕەوانی کەسەکان ،چویكه وە پاێ مینه‌وانی زانستی، ژینگه‌ی ڕەوانی ئایەمەگان لە سەر بنەواێ زەینیەتی ئەو کەسەێلە فورم گرێت. یانێ هەر کەسێک جه سەر بنەواێ مەیل، خوازیاری وتوانایه‌یل خوەێ پێشکەفێت ولەیوا گەرد کار و بارەێل جورواجوور هامێتە بوود. لە نوڕیین دەروینناسیوە ،فرە کەس هان لە سەر ئەو باوەڕە ک پیاگەێل فرەتر لە ژنەێل گەرد مەسەڵەی سیاسەت سەروکار دێرن یا خاستر گەرد سیاسەت ئاشتی کردنەس، وه‌لێ ئارگومنتێگ له‌یوا ناتوانێت ڕه‌ها یا موتڵه‌ق بووت ،چویكه مه‌سه‌ڵه‌ی هاوسانی جنسیه‌تی(Gender Equality) یا ئاست به‌شداری ژن و پیای جه بوار سیاسه‌ت مه‌توانێت جه جه‌مگه‌ێگ په‌ی جه‌مگه‌ێگ تر ته‌وفیرشان بووت. په‌ی نموونه، جه وڵاته‌یل ئسكاندیناڤی ژنه‌یل حزوور وه‌رچه‌ووێگ جه كاروباره‌یل سیاسییا دێرن، وه‌لێ گاهس جه وڵاته‌یل تره‌گ ئرووپا له‌یوا نه‌وت.
وه‌ختێگ بایت و مه‌سه‌ڵه‌ی كارگه‌ری سدی جه سه‌ر ژینگه‌ی سایكولووژی شه‌خسه‌یل جه‌مگه‌ی یارسان له ده‌یشت وڵات هه‌لاجی بكه‌یمن، ئه‌ڕامان ده‌ركه‌فێت ك ریتوریك سیاسی یا دیسكورس سیاسی سدی نه‌توانستیه كارگه‌ری فره‌ێگ جه سه‌ر جوانه‌یل و ژنه‌یل یارسانی جوور نموونه داشتوویت. ئیه‌یچه مانای ئه‌وه‌سه ك سدی هه‌مراێ نه‌توانستیه وه قوویلی كار له سه‌ر گوڕین منتالیتیه‌ت یا زه‌ینیه‌ت ڕه‌وانی فه‌رده‌یل جه‌مگه‌ی یارسانی بكه‌یت. وه مانایێگ تر، سدی هه‌مراێ نه‌ویه‌س وه ناوه‌ندێگ یا كلووبێگ سیاسی ك جوانه‌یل یارسانی هه‌ست بكه‌ن ك ئی سازمانه شوون خاسێگه په‌ی كاروباره‌یل سیاسی.
سدی و ژینگه‌ی ئشتمایی- ئکنوومی
کارناسەێل بوار زانست سیاسی زووی تا ئیسە سەرگەرم ئەوەن ک بزانن چ پەێوەندییک ها لە بەین بەشداری سیاسی فه‌رده‌یل جه‌مگه و ژینگه‌ی ئشتمایی و ئوکنوومی(Socio-Economic Environment). ئەنجام برێک لە مینه‌وانیه‌یل سیاسی باس لەوە مه‌كه‌ن کە لە بەین ئی دوو مه‌فهوومه یانێ فاکتور ئشتمایی و ئکنوومی، رابته‌یێگ ڕاساوڕاس هەس. وەمانایێگ شەفافتر، زەمانێک فه‌رده‌كان سەرگەرم چالاکیه‌یل سیاسین ، ئەو وەخت فاکتورەێل ئشتمایی و ئکنوومی مه‌توانێت كارگه‌ری فره‌یێگ جه سه‌ر پرفورمانس(كارایی) فه‌رده‌گان داشتوویت. په‌ی نموونه‌ی ئاڵ و گوڕه‌یل ئشتمایی و ئکنوومی جوور خوەندەواری، کار، مەێاخڵ، تەمەن، باوەڕ، رەگەز، قەومیەت، مەزەو، جنسیەت و شوون زنەی بەشێک جه ئه‌و فاکتورەێلنە ک مه‌توانن وە شێوەی ڕاساوڕاس جه سەر ژینگه یا زنەیی ئنسانەکان کارگەری داشتوویت. لەلاێک تر، بەشداری سیاسی ئەو کەسەێلە ک خاون خوەندەواری فرەتر و کار خاسترن یا کەسانێگ کە پیشینە یا وەرین سیاسی دێرن یا وە شێوەی دڵخواز لە ناو سازمانه‌یل مەدەنی کار مه‌كه‌ن، فرەترە. ئەمانێ نیەوت جه فكرمان بچووت ک فرە جار بەشداری ئشتمایی و ئکنوومی کەسه‌گان جه بوار فەرهەنگی ، ئەرزشەێل ئشتمایی و گرفتەێل ترەگ ناو جه‌مگه گه‌رد یه‌كا تەوفیر دێرێت. هەر وەی بوونه‌وه، گاهس جه پرووسه‌ی گوڕانكاریه‌یل ناو جه‌مگه، ئاڵ و گوڕ وە سەر فاکتورەێل جێ ئاماژه‌یچ بایت.
ئیسه ئه‌یه‌ر بایت و بابه‌ت ژینگه‌ی ئشتمایی و ئكنوومی جه ڕابته وه‌ل سدی هه‌لاجی بكه‌یمن ، دوینیمن ك سدی گه‌رد ته‌مام ته‌قالا و ته‌ڵاشه‌كانێ له ٩ ساڵ گوزه‌شته تا ئیسه وه‌لێ نه‌توانستیه له توانایه‌یل كه‌سه‌یل ئاكادیمی یا كه‌سانێگ ك توانایی ئكنوومییان فره‌تره وه خاسی ئسفاده بكه‌یت. هه‌ر چه‌ن تا ئیسه مینه‌وانی یا په‌یجووریێگ له‌ی باره‌وه ئه‌نجام نه‌یریاس وه‌لێ وه پای شناخت شه‌خسی من ،ئی گیچه‌ڵه توانێت په‌یوه‌س وه چه‌ن فاكتورێگ سه‌ره‌كی بووت. یه‌كیك جه ده‌لیله‌كان توانێت ئه‌وه بووت ك سدی هه‌مراێ دیواره‌یل به‌ین خوه‌ی و یارسانیه‌یل ده‌یشت وڵات لانه‌وردیه‌س. هه‌ڵبه‌ت له‌ی چه‌ن ساڵ گوزه‌شته و خسووسه‌ن جه دومای كونگره‌ی چوارم وه‌یلاوه، ڕه‌هبه‌رییه‌ت و شه‌ورایی مه‌ركه‌زیی سدی پرووسه‌یێگ له ژێر ناو ((دیالووگ یا ڕاوێژ یارسانی)) ده‌س وه‌پێكردن ك بێگومان جه هه‌ڵسه‌نگانن وه‌گه‌رد ئحزاب سیاسی كوردییا گامێگ بێ وێنه و دموكراتیك حه‌ساو مه‌كریه‌ت. وه‌لێ گه‌رد گێشت ته‌قالایێگ سدی نه‌توانستیه كارگه‌ری وه‌رچه‌ویێگ جه سه‌ر ژینگه‌ی ئشتمایی و ئكنوومی یارسانیه‌یل ده‌یشت وڵات داشتوویت. له‌یره مه‌یزوورمان ئه‌وه‌سه ك سدی نه‌توانستیه جه بوار ئتماد سازی ئشتمایی و ڕاكیشان پاڵپشتی ئكنوومی یارسانیه‌یل ده‌یشت وڵات وه قانجاز سازمان وه شكڵ سیستماتیگ ئسفاده بكه‌یت. ده‌لیلێگ تر توانێت ئه‌وه بووت ك سدی نه‌توانستیه مه‌رامه‌یل سیاسی خوه‌ی وه شكڵ شه‌فاف په‌ی مه‌ردم یارسان جه ده‌یشت وڵات هه‌لاجی بكه‌یت. ده‌لیلێگ تر ئه‌وه‌سه ك سدی هه‌مراێ نه‌ویه‌س وه خاون دیسكورسێگ ڕخنه‌گرانه په‌ی وه چاڵش كیشان كیچه‌ڵه‌یل ئكنوومی و ئشتمایی جه‌مگه‌ی یارسان له ده‌یشت وڵات. په‌ی نموونه‌ی، جه ئه‌وه‌له‌یل ده‌یه‌ی ١٩٩٠ میلادی تا ئێره‌نگه فره ئه‌نجمه‌ن فه‌رهه‌نگی جه ژێر ناو ((یاری و یارسان)) جه وڵاته‌یل ئرووپایی و خسووسه‌ن ئسكاندیناڤی خه‌ریك كاروباره‌یل فه‌رهه‌نگین، بێ ئه‌وه‌یگه ده‌یتا یا ئامارێگ دڵنیاكه‌ر له سه‌ر كاره‌یل ئكنوومی ئی ئه‌نجمه‌نه‌یله له وه‌رده‌س بووت. وه‌پای په‌یجووریی شه‌خسی به‌نده، به‌شێگ جه وه‌ڕێوه‌ره‌یل ئی ئه‌نجمه‌نه‌یله پایكیان ها له ناو ئه‌نجمه‌كان خوه‌یان و پایكیان ها له ناو سدی. ئیه له حاڵێكا مه‌سه‌ڵه‌ی ناشه‌فافی و ته‌خشان و په‌خشان بڕێگ له ئه‌نجمه‌نه‌یل فه‌رهه‌نگی یارسان له ده‌یشت وڵات بیه‌س وه بایس ئه‌وه‌یگه ك فاكتوره‌یل ئشتمایی كارێگ بكه‌ن ك فره جه جوانه‌یل یارسانی په‌یوه‌س وه سدی نه‌ون. ئیه‌یچه وه‌و ماناسه ك ئه‌و كه‌سه‌یله وه شك و گومانوه وه‌گه‌رد نه‌هاده‌یل سیاسی و فه‌ره‌هه‌نگی جه‌مگه‌ی یارسان جه دیاسپورا هه‌ڵسووكه‌فت مه‌كه‌ن. په‌س سدی ئه‌یه‌ر باوه‌ڕ وه ئه‌داڵه‌ت ئكنوومی و موبارزه دژ وه ته‌مام جووره‌یل فه‌ساد(Corruptiuon) داشتوویت، بایه‌س په‌یوه‌ندی خوه‌ی وه‌گه‌رد ئه‌و ئه‌نجمه‌نه‌یله قه‌ت بكه‌یت ك وه كاره‌یل ناشه‌فافیان زه‌ربه‌ی خه‌راوێگ له ناو و پرستیژ سدی دانه‌س. هه‌رله‌یوا ئه‌و كه‌سه‌یله ك ئه‌ندام سدین و شك و گومان كریه‌ت ك پلكیاوین وه كاره‌یل فه‌ساد ئكنوومیوه، بایه‌س لێپرسینه‌وه وه‌گه‌ردیانا بكریه‌ت. په‌ی كارێگ له‌یوا سدی هه‌وه‌جه وه دامه‌رزانن((كومیته‌ی ده‌سپاكی)) دێرێت. كومیته‌ی ده‌سپاكی بایه‌س لپرسینه‌وه له‌و ئه‌ندامه‌یل سدییه بكه‌یت ك شك و گومان جه سه‌ریان هه‌س ك پلكیاوین وه فه‌سادوه.ئه‌یه‌ر بایت و كومیته‌ی ده‌سپاكی ئه‌نجام په‌یجووریه‌یل خوه‌ی جه چوارچوو گوزارشێگ پێشكه‌ش وه شه‌ورایی مه‌ركه‌زیی و ڕه‌هبه‌ریه‌ت سدی بكه‌یت ك ئه‌و كه‌سه‌یله دووچار فه‌ساد ئكنوومی بیه‌نه‌س ، ئه‌و وه‌خت ڕه‌هبه‌ریه‌ت سدی بایه‌س وه مشوویره‌ت وه‌گه‌رد شه‌ورایی مه‌ركه‌زی بڕیار له سه‌ر چاره‌نوویس ئه‌و كه‌سه‌یله بێه‌یت. په‌ی نموونه‌ی ئه‌یه‌ر بایت و من له ژێر ناو یاری و یارسان ده‌س ئه‌ڕا ئه‌مواڵ گشتی یا بووجه‌ی گشتی یا حه‌ق مه‌ردم بردووییم، ئه‌و وه‌خت مانای ئه‌وه‌سه ك من دی كه‌سێگ موناسب و جێ ئتوار نیه‌م ئه‌ڕا پاراستن پرنسیپه‌یل یه‌ی سازمان سیاسی و حوكمڕانی له ناو جه‌مگه‌یا. په‌س خاستر ئه‌وه‌سه ك سدی ئتماد سیاسی و ته‌شكیلاتی له من جوور نموونه بسه‌نێتوه.
سدی و ژینگه‌ی سیاسی
ژینگه‌ی سیاسی(Political Environment)، یه‌كیك له‌و شوونگه‌له‌سه ک كارگه‌ری راساوراسیێگ له بان زنەی سیاسی فه‌رده‌گان ناو جه‌مگه دێرێت. فاکتورەێل یەی ژینگه‌ی سیاسی پێکهاتیەس لە : سیستم سازمان یا حزب سیاسی، سیستم هەڵوژاردن، وه‌سیله‌یل تەبلیقاتی یا پروپاگەندەێ سیاسی، میزان یا ئاست نووگەرایی، شارسازی، کارگەری ئیدولوژی، ڕووشنگه‌ری جه بەین مەردم، کەڵک وەرگرتن لە تکنیک وتکنولوژی سەردەم ک هاوپا وه‌گه‌رد گوڕانكاریه‌یل جه‌مگه مه‌چووته نوا. هەر وەی بوونه‌وه، ئایەم مه‌توانێت بویشێد ک حزب سیاسی گەوراترین ئەکتورە په‌ی کار ئاسانی و سازکردن زەمینە ئەڕا بەشداری جه پرووسه‌ی سیاسی . لەلایك ترەگ، تەبلیقات و کەمپین یا چالاکی هەڵوژاردن یەکێک جه دەروەچەیل و کوڵەکەیل بنەڕەتی هەر سازمان سیاسییگە وە مەبەس هاندان دەنگدەرەێل په‌ی بەشداریکردنیان جه بوار سیاسەت. لە ولاتەێل پێشکەفتگ جوور ئسکاندیناڤی ،بەشداری سیاسی یەی مەسەڵەی جەوهەری وبنەڕەتیە و پەیوه‌ندیێگ ڕاسه‌وخۆ وە گەرد حزوور دموکراسی و نووگەرایی جه بوارەیل جورواجوور جه‌مگه دێرێت. ئەمانێ لە جه‌مگه‌ی سوونەتی وکڵاسیک یا دویاکەفتێ، دەوڵەت وسیاسەت جوور گیچەڵ یا گرفت نوخبەیه‌یل سنوردارکریاگ حەساو ئەڕاێ مه‌كریه‌ت.
له‌ی باره‌وه گه‌رد ئه‌وه‌ێگه سدی له ده‌یشت وڵات دامه‌زریاس، وه‌لێ له‌ی چه‌ن ساڵ ئاخره تا شوونێگ ئمكان داشتیه‌س، توانستیه له رێ كاناله‌یل وه‌رده‌سێ، ئیدولوژی سیاسی، دیسكورس سیاسی و نه‌خشه‌ڕێ سیاسی خوه‌ی په‌ی ئاینده‌ی ئێران و كوردسان و خسووسه‌ن جه‌مگه‌ی یارسان بڕه‌سنێت وه جه‌مگه‌ی داڵگ(یارسان) و هه‌رله‌یوا یارسانیه‌یل ده‌یشت وڵات. ئه‌وه‌یگه ئی چالاكیه‌یله چه‌نێگ ده‌سكه‌فت سیاسی په‌ی سدی داشتوویت، ئیمه فره جه سه‌ری نمه‌زانیمن.چویكه تا ئی ده‌قه مینه‌وانی یا تاقیقاتێگ زانستی له‌ی باره‌وه نه‌كریاس وه‌لێ وه حوكم ئه‌وه‌یگه به‌ش فره‌ێگ جه مه‌ردم یارسان هه‌م له ناوخۆ وڵات و هه‌میچ ده‌یشت وڵات ده‌سیان ڕه‌سێت وه سوشیاڵ میدیا وه‌ی خاتره ئتماڵی فره‌س ك چالاكیه‌یل سدی له بواره‌یل جورواجوور ره‌سویه موخاتبه‌كانێ. وه‌ی بوونه‌وه، ناوت نه‌خش ڕه‌هبه‌ریه‌ت سازمان دموكراتیك یارسان و كومسیوونه‌یل ئنتشارات و ته‌بلیقات وه‌ل كومسیوون ته‌شكیلات له فكرمان بچووت. وه‌پاێ نووڕگه‌ی شه‌خسییم، سدی هوویچ وه‌خت له‌ی ٩ ساڵ گوزه‌شته جوور ئیسه نه له بار میدیاوه و نه له بار كاناله‌یل ته‌بلیقاتی و ئنتشاراتوه چالاك نه‌ویه‌س. یا جه هه‌ڵسه‌نگانن وه‌گه‌رد ده‌وره‌یه‌یل گوزه‌شته، سدی له حاڵ حازر بیه‌س وه حزبێگ سیاسی و جدی خسووسه‌ن له بوار ته‌فسیر و هه‌لاجی كردن به‌رنامه، دیسكورس و ئاجندای سیاسی خوه‌ی ئه‌ڕا موخاتبه‌كانێ. وه‌لێ ئیه هوویچ وه‌خت وه‌و مانا نیه ك نوویسه‌ر ئی خه‌ته‌یله ئدئا بكه‌یت یا گه‌زاف ئه‌وه له لێ بیه‌یت كه چالاكه‌یل سیاسی یارسان له ده‌وره‌یه‌یل گوزه‌شته ده‌سكه‌فت سیاسی ئه‌ڕا سازمان و جه‌مگه‌ی یارسان نه‌یاشتنه‌س. وه‌پێچه‌وانه ئه‌وانیچ زامه‌ته‌یل فره‌ێگ په‌ی یارسان كیشانه‌س و كارنامه‌ی سیاسییان له تاریخ موبارزاتی یارسان سه‌بت كریاس. هه‌ڵبه‌ت حزبێگ سیاسی هه‌وه‌جه وه ئوكسیژن ، پتانسیاڵ تازه و پلانه‌یل سیاسی و مودڕن دێڕت په‌ی ئه‌وه بتوانێت جه لایێگ خوه‌ی وه‌گه‌رد ئاڵ و گوڕه‌یل سیاسی بگونجنێت و جه لایێگ تروه ده‌ساوده‌س كردن قودره‌ت سیاسی په‌ی نموونه‌ی له ناو سدی بووت وه یه‌ی فه‌رهه‌نگ سیاسی.وه گشتی، سدی له شوون كونگره‌ی چوارم وه‌یلاوه چ له بار متود كار ته‌شكیلاتی و چ له بار فكری و مودیریه‌تییه‌وه ئاڵ و گوڕ وه‌رچه‌وێگ وه‌سه‌ریا هاتیه‌س وه‌لێ وه پای ویروڕای سه‌خسی من، سدی هه‌مراێ نه‌توانستیه ته‌مام هه‌ده‌فه‌یل سیاسی خوه‌ی جه به‌ین كونگره‌ی چوارم تا كونگره‌ی ئاینده‌یی خوه‌ی بپێكێت.
سدی و خوه‌ئاماده‌كردن په‌ی دانان كارگه‌ری جه سه‌ر هه‌ڵوژاردنه‌یل دومای ڕمیان جموری ئسڵامی
لای (موریس دووژه)، هه‌ڵوژاردن جوور میوه‌ی حه‌ق ده‌نگدان حه‌ساو مه‌بووت و هه‌ر وه‌ی بوونه‌وه، دامزرانن یه‌كمین ئحزاب سیاسی وه‌گه‌رد ڕقابته‌یل هه‌ڵوژاردنا گرێ خواردیه‌س. حه‌ق ده‌نگدان وه‌و خاتره هاتیه‌س ك هوویچ ئنسانێگ نمه‌توانێت ئدئا بكه‌ێت ك هه‌ڵه نمه‌كه‌یت و ته‌نانه‌ت ده‌سڵاتداره‌یلیچ له‌ی پرنسیپه جیا نمه‌بون.وه مانایێگ تر، په‌ی ئه‌وه‌یگه هه‌ڵه‌ی سیاسه‌تمداره‌یل خسووسه‌ن كه‌سه‌یل حوكمڕان بڕه‌سێته ئاست فره خوارێگ و هه‌رله‌یوا ئسفاده له نووڕگه و پێشنیاره‌یل مه‌ردم مه‌ده‌نی بكریه‌ت و وه گشتی په‌ی به‌شداری چالاكانه جه هه‌ڵوژاردنه‌گان و كونتروڵ قودره‌ت دیارده‌یێگ وه‌ناو هه‌ڵوژاردن له یه‌ی نزام سیاسی هه‌وه‌جه‌س. هه‌ڵوژاردن وه‌سیله‌یێگه ك له‌و ڕێوه مه‌توانێت ئراده‌ی شاروه‌نده‌یل له شكڵگیری نه‌هاده‌یل سیاسی و حوكمڕانی وڵات به‌شدار بكه‌یت. په‌ی نموونه‌ی، هه‌ڵوژاردن ئادی ترین واژه‌ی سیاسی جه كشوره‌یل دموكراتیكه و ئی متوده بنه‌مای كلك نیشان كردن نماینده‌یل راسكانی مه‌ردمه.
سدی جوور حزبێگ بوومی مه‌خسووس جه‌مگه‌ی یارسان بایه‌س هه‌ر له ئیسه‌وه خوه‌ی ئه‌ڕا به‌شداری له ڕقابه‌ته‌یل هه‌ڵوژاردن له شوون نه‌مان جموری ئسڵامی ئاماده بكه‌یت. په‌ی نموونه، سدی بایه‌س دیواره‌یل ترس جه به‌ین خوه‌ی و جه‌مگه‌ی داڵگ بڕمنێت و سه‌راحه‌ت باس جه ئه‌وه بكه‌یت ك سدی خوازیار وه‌ده‌سه‌وگرتن قودره‌ت سیاسییه جه جوقرافیایی سیاسی یارسان. ئه‌ڕا ئی كاریچه هه‌وه‌جه وه به‌رنامه و ئوتاق فكری وئستراتیژیكی دێریت په‌ی ئه‌وه‌یگه جه ڕێ كاناله‌یل خوه‌یوه زه‌ین فه‌رد یارسانی گه‌رد به‌رنامه‌ی سیاسی و نه‌خشه ڕێ سیاسی سازمان په‌ی وه‌ڕێوه‌بردن كاروباره‌یل یارسانی جه ئاینده‌یا ئاماده بكه‌یت. سدی جه لایێگ تروه بایه‌س له ڕێ ئنتشارات، ته‌بلیقات و خسووسه‌ن (ده‌نگ یارسان) وه بووت وه خاسترین ده‌روازه‌بان په‌ی مافه‌یل یارسان. سدی بایه‌س له ڕێ كادره‌كانیوه وه ئسفاده له ده‌نگ یارسان وه ڕووشنی باس ئه‌وه بكه‌یت ك ئه‌وان خاسترین حزب سیاسین په‌ی جه‌مگه‌ی یارسان بێ ئه‌وه‌ێگه ئدئای ئه‌وه بكریه‌ت ك سدی نوێنه‌ر ته‌مام جه‌مگه‌ی یارسانه.
ئیمه گێشتمان خاس مه‌زانیمن ك جوقرافیایی یارسان جه مه‌نتقه‌ی ناسیای وه بافرزوون(Buffer Zone–منطقە حائل) هه‌ڵكه‌فتیه‌س. ئیه‌یچه مانای ئه‌وه‌سه ك یارسان له به‌ین پێكهاته‌یه‌یل شیىعه و سوونی جه ئوستان كرماشان قه‌رارگرتیه‌س. وه‌ی بوونه‌وه، سدی په‌ی ئه‌وه‌یگه بتوانێت وه خاسترین شكڵ ده‌نگه‌یل یارسانی جه هه‌لوژاردنه‌یل ئاینده وه‌ده‌سبارێت و كه‌شتی سیاسی یارسان له وه‌رانوه‌ر توفانه‌كانا بپارێزێت، بایه‌س بتوانێت وه ریتوریك سیاسی خوه‌ی قه‌ناعه‌ت وه مه‌ردم یارسان بكه‌یت ك په‌ی چه به‌رنامه‌ی سیاسی سدی جه هه‌ڵسه‌نگانن وه‌ل به‌رنامه‌ی حزبه‌یل تره‌گ ك وه جوورێگ له جووره‌گان جه بافرزوون یارسان حزوور دێرن، خاستره؟ هه‌ر له‌یوا ناوت له فكرمان بچووت ك جه دومای نه‌مان جموری ئسڵامی، سدی بایه‌س بووت وه ده‌روازه‌بان جه‌مگه‌ی یارسان و نه ته‌نیا جه مه‌جلس ئاینده وه خاسترین شكڵ ده‌روازه‌ی یارسان بپارێزیت و نه‌یلیت وه ئاسانی گوڵ بخوه‌ن، له‌و لایچووه بایه‌س خه‌ته‌رات ئسلام سیاسی و خسووسه‌ن سه‌له‌فیزم جیهادی ك له ناوچه‌یه‌یل سوونی نشین ئوستان كرماشان چالاكن ده‌س كه‌م نه‌گرێت. ئه‌ڕا ئی كاریچه، سدی بایه‌س هه‌م وه‌گه‌رد ئنسانه‌یل نیشتمانپه‌روه‌ر و ئنساندووس ناوچه‌یه‌یل ئه‌هل ته‌سه‌نون جه ئوستان كرماشان په‌یوه‌ندی دوولایه‌نه داشتوویت و هه‌میچ بایه‌س جه سه‌ر بنه‌وای خاڵه‌یل هاوبه‌ش مه‌ردم یارسان وه‌گه‌رد كورده‌یل شیعه خسووسه‌ن جه كه‌ڵێن شار كرماشان و ئیلام ئوتاق ئه‌مڵیاتی هاوبه‌ش داشتتوویت. نیه‌وت له فكرمان بچووت ك فاكتور فه‌رهه‌نگی و ئشتمایی خسووسه‌ن زوان فره گرنگه ئه‌ڕا جه‌مگه‌ی یارسان وه‌گه‌رد كورده‌یل شیعه، چویكه ئی دوو پێكهاته وه توویل تاریخ له‌ناو یه‌كا ژیان كردنه‌س و زوانێگ هاوبه‌ش دێرن و فره له كورده‌یل شیعه وه گواهی تاریخ وه‌خت خوه‌ی یارسانی بینه‌س، وه‌لێ جه ژێر فشار شمشێر زوڵفه‌قار واز جه ئایین یاری هاوردنه‌س و دین هاورده و باڵاده‌س وه ناچاری قه‌بوول كردنه‌س. په‌ی نموونه وه خوڕایی نیه ك زوورم كورده‌یل شیعه جه كرماشان و ئیلام له خوه‌ت خواحافیزی مه‌وشن: ((كڕ داوو له ده‌ور سه‌رت )).وه گشتی پاوه‌گه‌زادن له بان فاكتور زوان و نزیكایه‌تی ئاینی فره موهمه چویكه په‌ی نموونه یه‌هودییه‌گان وه ئسفاده له فاكتوره‌یل زوانی و دینی توانستن خوه‌یان جوور نه‌ته‌وه‌یێگ وه دۆنیا بناسن و بوون وه خاون ده‌وڵه‌ت ئسرائیل.
سدی و ده‌روازه‌بان دموكراسی په‌ی جه‌مگه‌ی یارسان
زووی تا ئیسه زانایه‌یل بوار زانست سیاسی ئاماژه وه ئی ڕاسیه كردنه‌س ك ئحزاب سیاسی ناوه‌ندێگ ئستراتیژیكییه ئه‌ڕا هاتن و به‌شداری شه‌خسه‌یل جه‌مگه جه بوار سیاسه‌ت. په‌ی نموونه ئارگومێنت مه‌دره‌سه‌ی دموكراسی(The School Of Democracy) ئیسه‌سه ك له ڕێ هاندان و حزوور چالاكانه‌ی هاوولاتیه‌یل جه بوار سیاسه‌ت ، ئحزاب سیاسی بوون وه بازیگه‌ره‌یلێگ موهم په‌ی وه سیاسی كردن جه‌مگه، ڕاكیشان مه‌ردم وه‌ره‌و لاێ خوه‌یانوه و هه‌میچ ناساندن و هه‌ڵوژاردن نامزده‌كان وه مه‌ردم مه‌ده‌نی و هه‌رله‌یوا بووت وه بایس پاراستن پرنسیپه‌یل دموكراتیك. له لایێگ تروه، یه‌كیك جه فانكشنه‌یل گرنگ ئحزاب سیاسی له‌و فاكته‌وه سه‌رچه‌مه گرتیه‌س ك ڕه‌سین وه قودره‌ت سیاسی و بڕیاردان یا بڕیاروه‌رگرتن(Decision-making) ته‌نیا له ئاست حزب سیاسیا یا ئحزاب سیاسی به‌شدار جه حوكمه‌ت ئمكان دێرێت. له‌ی به‌ینیچه ئارگومنتێگ تر جه بوار زانست سیاسی باس له‌وه مه‌كه‌یت ك ئحزاب سیاسی توانێت ڕه‌وڵ یا نه‌خش ده‌روازه‌بانGatekeeper)) داشتوویت و ئی ڕه‌وڵه له‌و باره‌وه موهمه ك ئحزاب سیاسی توانن وه ئسفاده له‌ی متوده مه‌ردم فره‌ترێگ وه‌ره‌و لاێ به‌رنامه‌یه‌یل سیاسی خوه‌یان به‌سیج بكه‌ن. په‌ی نموونه، ده‌سكه‌فته‌یل زانستی یا مینه‌وانیه‌یل زانستی نیشانی دایه‌س ك ڕه‌هبه‌ریه‌ت حزبێگ سیاسی یا ئه‌ندامه‌یل كومیته‌ی مه‌ركه‌زی و كادره‌یل فڵانه حزب توانن جوور ده‌روازه‌بانه‌یل ئه‌سڵی جه ئاست لوكاڵی كارێگ بكه‌ن ك هه‌م هاووڵاتی یا شاروه‌ند پشتیوانی جه به‌رنامه‌ی سیاسی ئه‌وان بكه‌ن و هه‌میچ ده‌نگ وه كاندیده‌یل جێ په‌سه‌ن فڵانه حزب بیه‌ن. نموونه‌یێگ تر ئه‌وه‌سه ك ده‌روازه‌بانه‌یل ئحزاب سیاسی توانن سه‌رنج ژنه‌یل ئه‌ڕا لای حزبه‌كه‌یان ڕابكیشن ئه‌ویچ له ڕێ پشتیوانی له نامزه‌ده‌یل ژن . حزوور ژن هه‌م له حزبێگ سیاسی و هه‌م له حوكمڕانی هه‌ر وڵات و جه‌مگه‌ێگ فره هه‌وه‌جه‌س ،چویكه دموكراسی و حزب سیاسی وه‌بێ حزوور و نه‌خش ژنه‌یل مانا نه‌یرێت. وه گشتی ژن وه خاتر یچه توانێت فاكتور موهمێگ بووت چویكه خاون شه‌بكه‌یێگ قه‌وی و وه‌رفراوانن جه بوار ئشتماییوه. هه‌ر وه‌ی بوونه‌وه ،حزوور هه‌ر ژنێگ جه حزبێگ سیاسی توانێت چه‌ن ژن تر وه دویای خوه‌یا بارێت.
ئه‌نجام
ده‌سكه‌فته‌یل ئی بابه‌ته وه شكڵ خواروه پێشكه‌ش مه‌كریه‌ت:
١.سازمان دموكراتیك یارسان گه‌رد ئه‌وه‌یگه جه ماوای ئه‌سڵی یا جه‌مگه‌ی داڵگ(یارسان) له دانه‌مه‌رزیاس، وه‌لێ وه خاسی ئتیاجیه‌یل سیاسی، ئكنوومی، ئشتمایی و فه‌رهه‌نگی جه‌مگه‌ی داڵگ ناسێت و هه‌ر وه‌ی بوونه‌وه له چوارچوو حزبێگ سیاسی جه وێنه‌ی سدی كار ئه‌ڕا پراكتیزه‌كردن پلان و به‌رنامه‌یل جه بواره‌یل جێ ئاماژه مه‌كه‌یت.ئیه‌یچه نیشانه‌ی ئه‌وه‌سه ك حزب سیاسی ئه‌مرێگ حه‌یاتیه په‌ی جه‌مگه‌ی یارسان.
٢.سدی وه‌پێچه‌وانه‌ی حزبه‌یل كوردی ك وه قه‌وڵ داستاویسكی جوور كاراكتره‌یل ناو ڕوومان (برایه‌یل كارامازۆڤ) دایم و ده‌ره‌م وه‌ور خوه‌یانا خڕ خوه‌ن، حزبێگ مودڕنه و په‌ی خوه‌یهه‌ڵكیشان ئسفاده جه واژه‌یل سیاسی نمه‌كه‌یت، به‌ڵكه‌م باوه‌ڕ وه ده‌ساوده‌سكردن قودره‌ت سیاسی، ده‌وموچه‌وه‌یل تازه‌تر و سیاسه‌تێگ مودڕن و دموكراتیك دێرێت.
٣.سدی وه‌پێچه‌وانه‌ی بازێگ جه ئحزاب سیاسی كوردی ك وه‌خاتر مه‌نافه‌یل شه‌خسی و حزبییان نمه‌توانن په‌یوه‌ندیه‌یل خوه‌یان وه‌گه‌رد ئسلاما قه‌ت بكه‌ن، وه‌لێ سدی خوازیار سیستمێگ سكولار یا لائیسته‌س. ئیه‌یچه مانای ئه‌وه‌سه ك ئه‌وان پا له بان ئه‌وه ده‌نه‌گه‌ز ك ناوت دین هامێته‌ی سیاسه‌ت یا كاروباره‌یل حوكمڕانی یا حوكمه‌ت بكریه‌ت.
٤.سدی جه هه‌ڵسه‌نگانن وه‌گه‌رد گوزه‌شته‌یا، ده‌سكه‌فته‌یل خاسێگ جه بوار سیاسی و ئشتمایوه وه‌ده‌سهاوردیه‌س. په‌ی نموونه جه بوار فه‌رهه‌نگ سیاسی و وه سیاسی كردن جه‌مگه‌ی یارسان گامه‌یل خاسێگ هێز دایه‌س. ئیه‌یچه مانای ئه‌وه‌سه ك به‌رئه‌كس زه‌مان جونبش مقاومت ك یه نه‌فه‌ر كاریزماتیك وه ئسفاده جه ستاتویس ئایینی جوور براگه‌وره باڵكیشاوی وه‌سه‌ر جونبشا و هاووه‌خت وه‌گه‌رد نه‌مان خوه‌ی جه مه‌یان سیاسی، جونبشه‌گه‌یچ جوانه‌مه‌رگ بی، وه‌لێ سدی خاون یه‌ی سازمان مودڕن سیاسییه و كاره‌یل خوه‌ی وه شكڵ دموكراتیك و شه‌ورایی وه‌ڕێوه به‌یت. په‌ی نموونه، سدی تاقه حزب كوردییه ك ره‌هبه‌ریه‌تیه‌گه‌ی پێكهاتیه‌س جه سێ نه‌فه‌ر. وه‌لێ یه‌كیك جه گیچه‌ڵ ڕه‌هبه‌رییه‌ت هاوبه‌ش سدی ئه‌وه‌سه ك هه‌ر سێ نه‌فه‌ره‌گه پیاگن و یه‌ی ژن له سه‌تح ڕه‌هبه‌ریه‌ت هاوبه‌شیانا نیه.
٥.سدی تا ئیسه نه‌توانستیه جه بوار سایكولوژییوه كارگه‌ری موسبه‌ت جه سه‌ر زه‌ین به‌ش فره‌ێگ جه مه‌ردم یارسان خسووسه‌ن جوانه‌یل یارسانی دابنه‌یت. هه‌ر له‌یوا، حزوور ژنه‌یل له سه‌ف سدی فره كه‌مڕه‌نگه و ئیه‌یچه یه‌كیك جه نوقته‌یه‌یل زه‌یف سازمان جێ ئاماژه‌س.
٦.سدی نه‌ك نه‌توانستیه وه خاسی ئسفاده جه تواناییه‌یل ئاكادیمی و ئكنوومی یارسانیه‌یل ده‌یشت وڵات بكه‌ێت، به‌ڵكه‌م هاووه‌خت نه‌ویه‌س وه خاون زوانێگ ڕخنه‌گرانه وه نسبه‌ت په‌دیده‌ی فساد یا ناشه‌فافیه‌ت هه‌م له داخڵ سدی و هه‌میچ رووی وه سازمانه‌یل فه‌رهه‌نگی یارسان ك وه جوورێگ له جووره‌گان نزیكن وه‌گه‌رد سدی یا ئه‌ندام (سدی)ین.
٧.سدی له‌ی چه‌ن ساڵ گوزه‌شته خسووسه‌ن له شوون كونگره‌ی ٤ تا ئیسه توانستیه‌س چه‌ندین ده‌سكه‌فت گه‌وره جه بوار سیاسیوه وه ده‌س بارێت. په‌ی نموونه، له بار دیالووگ وه‌گه‌رد چالاكه‌یل سیاسی و مه‌ده‌نی یارسانی و ڕاكیشان ئه‌وان ئه‌ڕا لاێ سدی تا ئه‌نازه‌یگ سه‌ر‌كه‌فتن وه‌ده‌سهاوردیه‌س. وه‌لێ فره كار تر ها له نواێ شه‌ورایی مه‌ركه‌زی و ڕه‌هبه‌ریه‌ت تازه‌ی سدی له شوون كونگره‌ی ٥ ئی سازمانه جه ئاینده. جه بوار ئنتشارات و ته‌بلیقات و خسووسه‌ن میدیایوه(ده‌نگ یارسان جوور نموونه) ده‌سكه‌فته‌یل وه‌رچه‌ووێگ بیه‌س وه نسیبێ. وه‌لێ ته‌نیا ئی قه‌ره كافی نیه و سدی بایه‌س جه دومای كونگره‌ی ٥ یه‌كیك جه ئه‌ولویه‌ته‌كانێ مه‌سه‌له‌ی وه دیجیتاڵكردن كاروباره‌یل سیاسی خوه‌ی بووت په‌ی ئه‌وه‌یگه خاستر جه جاران په‌یام خوه‌ی بڕه‌سنێت وه موخاتبه‌كانێ خسووسه‌ن جه‌مگه‌ی داڵگ جه ناو وڵات.
٨.سدی بایه‌س هه‌ر له ئیسه‌وه جوور ئه‌ڵته‌رناتیڤێگ سیاسی خوه‌ی ئاماده بكه‌یت په‌ی ئاڵ و گوڕه‌یل سیاسی له دومای نه‌مان جموری ئسڵامی. هه‌ر وه‌ی بوونه‌وه، هه‌م هه‌وه‌جه وه پلان و به‌رنامه‌ی تازه په‌ی به‌سیج كردن یارسانیه‌یل ناو وڵات و ده‌یشت وڵات دێرێت و هه‌میچ هه‌وه‌جه وه ئه‌وه دێرێت ك له ڕێ ئه‌ندامه‌یل خوه‌یوه خسووسه‌ن كادره‌كانێ وه شكڵ قه‌یر موسته‌قیم بچووته ناو ماڵ وه ماڵ جه‌مگه‌ی داڵگ و ته‌نانه‌ت ماڵ یارسانیه‌یل ده‌یشت وڵات. ئه‌ڕا پراكتیزه‌كردن ئی كاریچه، (ده‌نگ یارسان) توانێت له شوون ئه‌نجام دان ریفوورمێگ ڕیشه‌یی، بووت وه موتور یا وه‌سیله‌یێگ په‌ی ئنتقاڵ دیسكورس سیاسی سدی هه‌م ئه‌ڕا ناو وڵات و هه‌میچ ئه‌ڕا یارسانیه‌یل دیاسپوورا.
٩.سدی توانێت له شوون نه‌مان جموری ئسڵامی نه‌خش ده‌روازه‌بان دموكراسی له جه‌هه‌ت وه‌ده‌سهاوردن و پاراستن مافه‌یل سیاسی، ئكنوومی، ئشتمایی و فه‌رهه‌نگی جه‌مگه‌ی یارسان بازی بكه‌یت وه شه‌رتێگ هه‌م فانكشنه‌یل حزبێگ مودڕن له خوه‌یا دورس بكه‌یت و هه‌میچ نه‌سڵ جه‌وان خسووسه‌ن ژنه‌یل یارسانی بكیشێت وه‌ره‌و لای سازمان دموكراتیك یارسان(سدی).
سه‌رچه‌مه‌گان
Cord, Robert, et al. (1985). Political Science. Second ed., New Jersy: Prentice Hall
Dostojevskij, Fjodor (2004[1992]). The brothers Karamazov: a novel in four parts with epilogue. London: Vintage Books
Gianfranco, Pasquino(2015).The Political Science Of Giovanni Sartori.University of Bologna
https://www.researchgate.net/publication/248876541_The_Political_Science_of_Giovanni_Sartori/link/5657839008aefe619b1f2609/download( Accessed:2021-03-30)
Kayuni, Happy Mikson& Chikadza, Kondwani Faraj (2016). The Gatekeepers: Political Participation of Women in Malawi. CMI:CHR.MICHELSEN INSTITUTE
https://www.cmi.no/publications/file/5929-gatekeepers-political-participation-women-malawi.pdf(Accessed: 2021-03-29)
Newton, Kenneth & Deth, Jan W. van. (2016(Foundations of comparative politics: democracies of the modern world. 3. ed. Cambridge: Cambridge University Press
به‌رنامه و ئه‌ساسنامه‌ی سازمان دموكراتیك یارسان، په‌سه‌نكریای كونگره‌ی ٤
[wpforms id=”4110″ title=”true”]