Yarsanmedia Yarsan Democratic Organization Official Website
یارسانمدیا
٢٤م مارس ٢٠٢٤ ز
هر سال ، تقریبا، لە ناو مانگ مارس تبلیغ سیاسی و لە بوق و کرنا کردن ” لباس و زوان کوردی” ناسنامەی منە، لە رفتار و گفتار سیاسی و اجتماعی، صف بندی ” خود و غیر خودی” لە طرف اصحاب داوا ایجاد کیت.
فرە لە نوخبگل سیاسی و اجتماعی ( سوران زوان) شدیدا پافشاری لە سر زوان کوردی کن، اما ناتوانن ای زوان کوردیە و پیورکانی ( معیار و ملاک) مارفی بکن چویگای لە دسگاە فکری و ایدئولوژی اوان زوان سورانی-موکریانی یانی زوان کوردی.
اوە ک و ناو زوان کوردی و جوریک تحمیل کریاگسە سەر فرە رنگی زوان کوردی چشتیک بیشتر لە موکریانی نیە ک پروفسور فاسوم، میسیونر مسیحی نروژی الاصل(ال.او فاسوم ١٨٧٩-١٩١٠ ) موبتکر اصلیە. اولین کتاو گرامر پراتیکی زوان کوردی لە سر اساس موکریانی دارشنیت ک سال ١٩١٩ لە دویای مرگی چاپ بوت.
تەکمیل کردن پروژەی فاسوم لە طریق مستشرقیل خارجی و توفیق وهبی(١٨٩١-١٩٨٤ ) وارد فاز تازیک بوت و گەشە وە پی دریت. و هبی لە سال ١٩٢٩ کتاو دستور زوان کوردی و لە سال ١٩٢٥ “رسم الخط” کوردی نویسی و ایسە سوران زوانگل بینسە خاون کسرەو و حروفیک دەنگدار وەک ڵ، ی، ۆ، ێ، وو، ە، ڤ ک تا ورجە ای تاریخە لە اسناد و نوشتە نامە تاریخیەکانمان وجود نەیاشتیگە.
ایمە ایسە لە نویسانەکانمان بی اختیار و بدون داشتن حافظەی تاریخی کەفتیمنسە دام استفادە کردن “رسم الخط” کوردی موکریانی تا بتوانیم- اهل سایست و اندیشە- یا پیام خومان برسنیمن و یا نوشتکانمان و فروش بچوت و انگ ضد کوردی لە لیمان نیین – اهل ادبیات و هنر. نوتە گفتکەی افلاطون باید تمام شاعرگل- کە مصداق تمام هنرمندانن- ک لە رسم الخط گورانی/دفتری استفاد ناکن، شار و دریان کرد ( البتە و نظر فلاسفە زوان شاعرگل پرە لە ایهام، استعارە و ابهام و ارا بیان حقیقت واسطە یا مدیومیک مناسب نییە).
و احتمال فرە افرادیک هل بلسن و بویشن ک ایوە ( مردم یارسان) لە کلمات فارسی ارا رسانن نظر و پیامتان فرە استفادە کردینە. ایانە وک ایمە لە همان فقدان حافظەی تاریخی رنج بن و متوجە نوینە ک زوانیک و ناو فارسی لە بار تاریخیوە وەجود نیریت ( ارا و وجود هاتن زوان فارسی باید تاریخ دورە داریوش خوند ک دستور دیت لە مجموع زوانگل مادی ،آرامی و ایلامی وووو زوان پارسی دروس بکرییت) و فرە لە اوانە ک و کلمات یا مصطلحات فارسی ناویان برییت خاون ڕیشە زوان “عربی” ە. یانی فارسی و گورانی-کوردی و باقی زوانە کوردیکان لە عربی تغذیە کن (١٤٠٠ سال حکمرانی سیاسی و دیوان سالاری و پەرورش علم وە زوان عربی بی شک تاسیرات خوی داناگە). فارسی-چ (پارسی) بیشتر، هەر اوجورە کە ملک الشعرا ایوشی، لە بان ریشەی زوان مادی دامزریاگە. ایسە فرە لە او واژە، کلمات و اصطلاحاتە ک لە ناو زوان فارسی کنونی وجود دیریت ڕیشەی گورانی دیریت و باقیچ بیشتر عربیە.
فرە لە سیاسستمدار و احزاب اتنیکی ، کە تاریخ شکل گیریان بر محور دو حوزە زوان سورانی و مذهو سنی بییە، معتقدن کە فرە فرهنگی، زوانی و دینی عوامل شکست ناسیونالیسم کوردیە وە بدون داشتن یی زوان و فرهنگ و شناسنامە زامتە ک باس لە ملت بکیت. پارادوکس و تناقض نظری و فکری ،وە لەگشتی سیرتر رویکرد، ایانە لە اوردا درکفیت ک تلاش و کپی برداری رضا شاە پهلوی و کمال آتاتورک لە نسخە ملت سازی اروپایی و فاشیسم لە قلم دریت، اما خویان ایوشن تنیا ری سالم و دروس ارا بنیاد نان ملت باید ری آلمان، فرانسە و ایتالیا طی بکیمن.
اوان وختی باس لە زوان کوردی کن، با توجە وە جایگاە و خاستگاە سیاسی و ایدئولوژیان، منظوریان سورانی-ە. اییچە امکان پذیر نیە مگر باقی زوانە کان و زور لە میدان خارجیان کرد. ایمە خاس زانیمن ک هورامی و گوران زوان لە سوران زوانیج – یا برعکس- دروس حالی ناوت تا چ برسیتە کرمانجی. ایسە و دلیل امکانات مادی، سیاسی و تبلیغاتی کرمانجی و سورانی لە بار ساختاری لە یک فاصلە گردنە و ارا یی دیالوگ سادە فی مابین دو نفر ک و ای دو زوانە قسە کن باید لە ترجمە استفادە بکن. توانیم بویشیمن ک چن زوان کوردی دیریمن نە زوان کوردی.
وە گورانن “قبلە، عبرت و عزت” و ” قیبلە، عیبرەت عیززەت” نظام آواشناسی یا فونولوژی زوان گورانی مخدوش بوت. پس فرە مهمە کە ایمە بدون توجە و زوانگل محاورە لە دور و ورمان نسبت و نویسان گورانی دویری بکیمن، چویگای زوان گورانی، برخلاف سورانی کە شکل زوان نویسان و گفتاری یکیکە، خاون زوان ادبی/نویسان و گفتار /محاورە-س.
مسئلە لباس کوردی- یچ تقریبا دیریت همان مسیر طی کیت، اما تا اندازەیک جهان مدل لباس تاثیر ناگسە بان تحول دنیای لباس کوردی. ایمە دقیقا نازانیم لباسگل کوردی ایسە کامیان بیشتر و گرد لباس مردم زاگرس منجملە گوتی، کاسی و لولوبی، مردم آناتولی وک هیتی و میتانی و مردم بین دجلە فرات وک کاردو و سومر شبیە یکە.
لە جغرافیایی فرهنگی و اجتماعی مردم یارسان ، وک باقی مناطق، لباس کوردی مختص و خویان وجود دیریت، اما و داخوە و دلیل تاثیرات منفی و فرهنگ وارداتی دس و پا شکیاگ بریک پوشش ناجور زیبان شناسی لباس ای منطقە کم رنگ کردیە.
تا زمان پهلوی اول لە مناطق یارسان لە شکل لباس ” سلطە و زون” ارا پیاگ و ژن استفادە کردن، اما و بریک توفیر[i]. ژن لە سوخمە لە بان شوی دریژ استفادە کردیە و گلونی و دسمال عالیخانی- یا حوری ارا ژن و مشکی ارا پیاگ- لە طرف هر دو جنس قابل استفادە بینە.
چوخە و ملکی لە ای منطقە باو نیاشتیە. ایمروژ “چوخە” و لباس ژنانە و اشکال و نوعلیک مدرن جی ” سلطە و زون” و باقی تیکەکان پوشان لە مناطق ایمە گردیە. جامانە یا چفیە ( کوفیە) لە طریق عربکان وارد ناو کوردکان بییە، و اول لە طریق دراویش تکیە قادری و کم کم لە طریق احزاب کوردی – با الهام لە جنش مقاومت مردم فلسطین- تلاش کریاگە و کرییت کە تبدیل بوتە بشیک لە نماد و سمبولگل سیاسی و هویتی ارا مردم کورد و طور عام بدون لە نظر گردن توفیرگل فرهنگی و تاریخی .
مردم یارسان خاون گذشتە و تاریخ فرهنگی، هویتی، دینی و فکری مختص و خویانن. لە زمینە فکر و اندیشە خاون اولین مکتوباتن ک بیشتر لە هزار سال تاریخ دیریت. مردمیک ک خاون اندیشە و تفکر بوت بی شک لە زمینەی مناسبات و روابط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خاون نظام مدیریتی و اداری مختص و خوی بیە.
ایمە وک مردم یارسان باید تلاش ارا ترویج و تقویت جوانب انسانی و فرهنگی زوان و لباس کوردی و او شکلە ک لە منطقە محل ژیان تاریخیمان وجود دیریت، بکیمن. زوان و لباس نیازگل طبیعی انسان بینە و لە فرآیند تاریخی برحسب نیاز تحول و سریان هاتیگە و خویان و گرد زمان جور و منطبق کردنە. فرە مهمە ک ایمە هوشیار بیمن و اشراف و سر مناسبات قدرت و رئال پولیتیک داشتویمن و منافع استراتژیک و ارزشگل فرهنگی، تاریخی و هویتی خومان لە هر گام هلگردنیک سیاسی لە نظر بگریمن و نک وک کو سر بکیمنە ژیر وفر و خومان بی خور نیشان بیمن و دس بیمنە لا بالی گری نسبت و مسائل سرنوشت ساز لە زندگی سیاسی و اجتماعیمان.
ایمە وک مردم یارسان ناتوانیم فرهنگ و تمدن مدارا و تسامح هژمون لە جهان ایجاد بکیم ( شاید بریک گلوبالیست ای خوە بوینن، اما باید بزانن فقط لە زمینە داد و ستد و توسعە بازار سرمایەداری نئولیبرال کمیک لە ای زمینە پیشرفت بیە) ، پس باید تلاش بکیمن کە و دنگ و رنگ خومان لە میدان مناسبات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی حضور داشتویمن و اجازە نیمنە هر ناکسی ک بوتە کس ایمە و خط و نیشان ارامان بکیشی و بتوایت لە مکتب ایدئولوژی خوی کلاس آموزش و پرورش هویت شناسی کاذب ارا ایمە دابنی.
امیر سلیمی
اسلو
٢٤م مارس ٢٠٢٤ز
[i] مردم سنجاوی بیشتر لە ای شکلە لە لباس استفادە کن ک بدون زونە، بشیک لە او شکل لباسە ک قدیم لە ناو گورانکان/یارسانکان باو بییە.
