تاثیر سد مراش بر زندگی مردم بومی یارسان انگوران

یارسانمدیا
‏جمعه‏، 15‏ نوامبر‏ 2024

یکی از منابع درآمدی اصلی برای توسعه اشتغال و کسب درآمد در نواحی روستایی، فعالیت های مرتبط با کشاورزی است که مستلزم زمین های حاصلخیز و سیستم های قوی آبیاری می باشد. امروزه، احداث سدها در برخی از نواحی روستایی چنین امکانی را فراهم ساخته است. با این حال، در برخی موارد، احداث سدها با اهداف سیاسی نه تنها این امکانات را از روستاییان گرفته، بلکه موجب جابجایی تعدادی از سکونت گاەهای روستایی در حوزه های بالادست و پایین دست سدها شده و به نوعی کوچ اجباری را رقم زدەاند.

به عبارتی، ساخت سدها با اهداف سیاسی نه تنها با تغییر ساختار اقتصادی روستاها و از بین رفتن نظام های تولید همراه است، بلکه موجب گسستگی اجتماعی و فرهنگی نیز خواهد شد. این اثر دائمی و برگشت ناپذیر، روی اجتماعاتی که در جوار سد زندگی یا کشاورزی می کنند و حیاتشان وابسته به زمین و منابع منطقه است، تأثیر بسزایی خواهد داشت.

منطقه انگوران در ۹۵ کیلومتری شمال غرب شهر زنجان در مرز بین سه استان زنجان,آذربایجان غربی وکردستان قرار گرفته است و مساحت آن حدود ۱۲۵۰ کیلومتر مربع می باشد،  بقایای شهر تاریخی تخت سلیمان نیز در این منطقه قرار داشته و این ناحیه از لحاظ تاریخی قدمتی ۴۰۰۰ ساله دارد. بواسطه حیات وحش حفاظت شده و معادن  غنی موجود، بسیار حائز اهمیت است. علاوه بر کشاورزی و دامداری مهمترین منبع امرار معاش مردم در این منطقه ، وجود معدن انگوران و واحد های صنعتی وابسته می باشد  .

در این منطقه  رودخانه ایی به نام رود مراش جاری بوده که از کوههای تخت سلیمان و تخت بلقیس سرچشمه گرفته و پس از گذشتن از روستای مراش و چندین روستای دیگر نهایتا به رودخانه قزل اوزن منتهی میشود.

سرچشمه و عمده مسیر این رود تا سد مراش در محدوده روستاهای یارسانی نشین می باشد و روستای مراش از دیر باز بعنوان بزرگترین روستای یارسانی این منطقه پیروان آیین یارسان را داشته است .

سد مراش در محدوده روستای مراش  در ظاهر به منظور تأمین آب شرب شهرهای ماهنشان، دندی و برخیروستاهای منطقه،و تأمین آب موردنیاز صنایع مستقر در شهرستان، در سال ۱۳۸۸ شروع به احداث شد. اما درواقع احداث این سد صرفا با اهداف سیاسی و به منظور حذف روستای مراش صورت گرفت. و اکنون با گذشت15  سال و پیشرفت ۶۵ درصدی، مشکلاتی را برای ساکنان روستاهای مجاور خصوصا مراش به وجود آورده است .

پرسش اصلی این است که چه مرجعی مجوز احداث سد مراش که فاقد تائیدیه های لازم کارشناسی بوده را صادر کرده است؟ علیرغم اینکه بسیاری از متخصصان ، آب های زیرزمینی موجود در ماهنشان را پاسخگوی نیازهای آبی منطقه دانسته و میزان آورد کم رودخانه در محل سد مراش را متذکر شده اند، عدم تأمین اهداف ذکر شده برای سد مراش بر کسی پوشیده نیست. بنابراین، چرا مسئولان و برنامه ریزان نسبت به احداث سد و تخریب محیط اقدام کرده اند و موجب ایجاد مشکلات زیست محیطی و مهاجرت اجباری روستائیان و تحمیل هزینه به مردم منطقه شده اند؟ آیا هدفی جز مقاصد سیاسی و حذف جامعه یارسان وجود دارد؟

بطور کلی پروژه های سد سازی که منجر به جابه جایی و اسکان مجدد جوامع محلی می شوند، تأثیرات منفی طاقت فرسایی بر جمعیت متأثر به جا می گذارند. این فرآیند برای هر کسی که چنین تجربه آسیب زایی را از سرگذرانده باشد، آزار دهنده است. اما منافع عمومی و تقویت زیرساختهای کشور انجام این پروژه ها را اغلب ناگزیر میکند البته دولت منافع از دست رفته بومیان را  میبایست تامین نماید. اما در احداث این سد نه تنها منافع عمومی و توسعه زیر ساختها  انگیزه واقعی نبوده، بلکه از بین بردن منافع و امکانات زندگی بخشی از مردم روستایی و کم درآمد صرفا به جرم غیر مسلمان بودن هدف بوده است. بطوریکه با پراکنده نمودن و کوچ اجباری شان مسیر آسیمیلسیون آنها را سریعتر و هموارتر نمایند. خصوصا آنکه عمده مردم روستای مراش از دیر باز بدلیل سیاستهای تبعیض آمیز حکومت در قبال مردم یارسان از لحاظ اقتصادی فقیر بوده و تمام زندگیشان در زمینهای کشاورزی روستا خلاصه شده است و اکنون دولت بدون توجه به نرخ تورم و افزایش قیمتهای امروزه غرامت زمین و خانه از دست رفته شان را با دوندگیها و مشکلات فراوان نا عادلانه و بصورت تبعیض آمیز پرداخت میکند، ضمن آنکه بسیاری از مردم با اداره اوقاف و منابع طبیعی که خود را مالک زمینهای اجدادیشان میدانند برای دریافت غرامت ناچیز به مشکل خورده اند. از طرفی برای ایجاد تقرفه وعدم همبستگی بین آنها ، تعدادی از مردم  را با وعده و وعید و جذب فرزندانشان در محیطهای کارگری با حقوق ناچیز مقابل سایرین قرار داده و از فقر و نداری مردم سو استفاده کرده و اهدافشان را پیاده میکنند. .در ادامه، تأثیرات سد مراش را در قالب ابعاد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بر مردم یارسان تشریح می کنیم:

از بین رفتن پشتوانه های فرهنگی و رسوم آیینی

کوچ اجباری ناشی از احداث سدها منجر به از بین رفتن اصالت و هویت بومی مردم یارسان می شود. مراسم و رسوم سنتی و آیینی که نشانه ای از تاریخ و فرهنگ غنی مردم یارسان هستند، با جابجایی اجباری به تدریج فراموش می شوند. پراکندگی مردم به مناطق مختلف، هویت فرهنگی و اجتماعی آنان را تحت تأثیر قرار می دهد و باعث کاهش ارتباطات اجتماعی و تضعیف همبستگی فرهنگی می شود. و لذا نسل های آینده از تاریخ و فرهنگ خود فاصله گرفته ، هویت و باورهای آئینی خود را فراموش می کنند.

گسست اجتماعی

اجتماعات محلی، گروه های خویشاوندی و خا نوارها در هنگام بیرون رانده شدن فیزیکی به شدت مستعد درهم شکستن و فروپاشی هستند. یکی از اهداف دولت از اجرای پروژه های سد مراش، پراکنده کردن جامعه یارسان و از بین بردن ساختارهای اجتماعی است. این وضعیت به معنای خرد شدن شبکه های کمک رسانی متقابل و از دست رفتن پیوندهای فرهنگی جامعه یارسان می باشد.

تهدید سرمایه و کاهش امنیت اقتصادی

یکی از مهم ترین پیامدهای که پروژه های سد سازی برای جامعه متاثر به همراه دارد، تهدید سرمایه و کاهش امنیت اقتصادی است.  سیاست جبران نقدی، نه تنها درآمد و معیشت افراد را به حالت پیشین بازنمی گرداند، بلکه اکثریت جمعیت را در شرایطی بدتر از قبل به حال خویش رها می کند. این رویکرد جبرانی، واقعیت های موجود را نادیده می گیرد و به این نکته توجه ندارد که استانداردهای زندگی بیشتر نو ساکنان در طول دوره طولانی فرآیند برنامه ریزی، دچار افت و نزول می شود. تبعیض در پرداخت غرامت ها، اجاره نشینی و بدهکاری به دلیل اخذ وام و نداشتن دانش کافی در سرمایه گذاری روی خسارت دریافتی نیز از عوامل تأثیرگذار دیگر در این زمینه هستند. این شرایط نه تنها به کاهش امنیت اقتصادی منجر می شود، بلکه به فرسایش اجتماعی و فرهنگی نیز دامن می زند و در نهایت به نارضایتی و نا امیدی و فقر در میان مردم منطقه می انجامد. و بدین صورت با فقیرتر نمودن مردم وابستگی آنها را به حکومت برای زندگی و یافتن کار بیشتر کرده و در نهایت آنها مجبور شوند برای دستیابی به کار، رسوم سنتی و اعتقادات خود  را کنار گذاشته و  جذب فرهنگ و دین حکومتی شوند.

چگونه میتوان از مردم یارسان انگوران حمایت کرد:

مردم یارسان منطقه انگوران، با چالش های بزرگی روبرو هستند که ناشی از سیاست های نادرست و تبعیض آمیز حکومت است. احداث سد مراش و سیاست های ضد یارسانی حکومت، منجر به پراکندگی و کوچ اجباری مردم یارسان این منطقه شده و هویت فرهنگی و اجتماعی آنان را تهدید می کند. در این شرایط، حمایت از مردم یارسان و شنیدن صدای آنان امری ضروری است.

برای حمایت از مردم یارسان انگوران و حفظ هویت و فرهنگ آنان، اقدامات زیر ضروری است:

آگاهی بخشی و اطلاع رسانی: مردم یارسان و حامیان آنان باید از طریق رسانه ها و شبکه های اجتماعی، صدای خود را به گوش جهانیان برسانند و مشکلات و چالش های ناشی از سیاست های حکومت را به اطلاع عموم برسانند.

تشکیل انجمن ها و گروه های حمایتی: ایجاد انجمن ها و گروه های حمایتی می تواند به تقویت همبستگی و ارتباطات اجتماعی مردم یارسان کمک کند و آنان را در برابر سیاست های تبعیض آمیز حکومت مقاوم تر سازد.

حفظ و ترویج فرهنگ و هویت یارس*انی: مردم یارسان باید با برگزاری مراسم و جشن های سنتی، حفظ و ترویج فرهنگ و هویت خود را تقویت کنند و نسل های آینده را با تاریخ و فرهنگ غنی خود آشنا سازند.

مبارزه با تبعیض و بی عدالتی: مردم یارسان و حامیان آنان باید با استفاده از ابزارهای موجود، با تبعیض و بی عدالتی های حکومت مبارزه کنند و حقوق خود را مطالبه نمایند.

حمایت از مردم یارسان انگوران و شنیدن صدای آنان، نه تنها به حفظ هویت و فرهنگ کل مردم یارسان کمک می کند، بلکه به تقویت همبستگی و اتحاد در برابر سیاست های نادرست و تبعیض آمیز حکومت نیز منجر می شود.

این اقدامات می تواند به ایجاد آینده ای بهتر و روشن تر برای مردم یارسان و نسل های آینده  کمک کند.

م – حسینی

تهران، آبان ۱۴۰۳